کلنگ کوهنوردی یا تبر یخ

کوهنوردی از آن دسته ورزش‌ها محسوب می‌گردد که در آن نقش ابزار، لوازم و تجهیزات کوهنوردی، نقش بسیار مهمی را بازی می‌کند. کلنگ کوهنوردی یا تبر یخ یکی از مهمترین ابزارها در کوهنوردی محسوب می‌گردد.

ابزارها، لوازم و تجهیزات کوهنوردی نه تنها برای انجام موفقیت‌آمیز یک صعود، بلکه در بسیاری از موارد لازمه‌‌ی یک صعود ایمن و سلامت می‌باشد.

تاریخچه کلنگ کوهنوردی

در گذشته کلنگ‌ها دارای دسته‌هایی بسیار بلند از جنس چوب بودند. در سال‌های دور استفاده از سَر کلنگ (شامل نوک و بیلچه) برای برف و یخ کاملا مرسوم شده بود اما پس از آنکه یک کوهنورد آمریکایی دریافت که اگر نوک کلنگ دارای انحنا باشد، دقیق‌تر و بهتر وارد یخ شده و از آن خارج می‌گردد، نوک کلنگ‌ها انحنای کمی بخود گرفت.

در همان زمان کوهنوردی اسکاتلندی نوآوری‌هایی در کلنگ سنتی خود بوجود آورد تا برای صعودهای ترکیبی مناسب گردد. پس از آن طراحی کلنگ‌ها دچار تغییرات اساسی دیگری نشد.

به مرور از ارتفاع دسته آن کم و مواد بکار رفته در ساختار آن نیز بهتر شد (دسته‌های چوبی جای خود را به دسته‌های توخالی از جنس آلیاژ فولاد و آلومینیم دادند) و سر کلنگ هم از آلیاژ فولاد تهیه می‌شود. در گذشته سر کلنگ‌ها از آهن ساخته می‌شد.

کاربرد کلنگ کوهنوردی

استفاده از کلنگ و تبر یخ به شما اجازه می‌دهد تا برای کوهنوردی در زمستان برای استفاده در هر نوع برف و یخ فعالیت کنید و در طول چهار فصل سال با اطمینان بیشتری به کوهنوردی بپردازید.

کلنگ کوهنوردی ابزاریست ساده که دارای موارد استفاده متنوعی می‌باشد. در ارتفاعات پایین مناطق برفی می‌شود از آن به عنوان عصا و چوب دستی استفاده کرد و یا در هنگام فرود از شیب‌ها با آن ترمز کرد.

نقش اصلی استفاده از کلنگ کوهنوردی یا تبر یخ در برنامه‌های با حجم برف و یخ محسوس است. کلنگ برای حفظ تعادل و مهمتر از آن برای پیشگیری و یا متوقف کردن یک سقوط مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انتخاب یک کلنگ از میان انواع مختلف آن، باید بر حسب موارد استفاده و کاربرد فرد، مشخص گردد.

اجزای کلنگ کوهنوردی

• تیغه
• سر
• بیلچه
• بند حمایل (حمایت)
• نگهدارنده بند حمایت
• دسته، بدنه با گریپ پلاستیکی
• سخمه

تیغه

تیغه دارای انحنا و فرورفتگی است که باعث بهتر قلاب شدن در برف و یخ می‌گردد و شخص سقوط کننده را قادر ساخته تا در زمان ترمز کردن بتواند بهتر کلنگ را در برف فرو کند.

زاویه نسبتا متعادل قلاب کردن سر کلنگ با دسته، چیزی حدود ۶۵ تا ۷۰ درجه کلنگ‌های کوهنوردی عمومی است. زاویه تندتر ۵۵ تا ۶۰ درجه مناسب کلنگ‌های کوتاه است.

زاویه تندتر سر کلنگ باعث بهتر ایستادن کلنگ در برف و یخ می‌شود و انحنای آن در هنگام آویزان شدن شخص به سر کلنگ به او یاری می‌رساند.

دندانه‌های سر کلنگ باعث گیر کردن آن در برف و یخ می‌شود. کلنگ‌هایی که برای کوهنوردی عمومی طراحی می‌شوند فقط در قسمت انتهای تیغه خود دارای دندانه هستند، اما کلنگ‌های فنی، در سرتاسر تیغه خود دارای دندانه می‌باشند.

سر کلنگ

سر کلنگ کوهنوردی از تیغه و بیلچه تشکیل شده که عموما از آلیاژ فولاد ساخته می‌شود.

سوراخی که در سر کلنگ وجود دارد (سوراخ کارابین) معمولا از طرف اکثر کوهنوردان جهت اتصال بند کلنگ مورد استفاده واقع می‌شود.

بیلچه

اغلب از بیلچه برای کندن جای پا روی سطح یخ یا برف سفت استفاده می‌گردد.

سطح صاف بالای بیلچه برای گذاشتن دست در هنگامی که کلنگ را به منظور ترمزکردن در دست دارید بکار گرفته می‌شود.

بیلچه‌ی اغلب کلنگ‌های کوهنوردی عمومی یا همان کلنگ دسته بلند تقریبا پهن و مسطح بوده و دارای گوشه‌های تیز است که این طراحی بطور کلی برای راحت‌تر شدن کار در کندن جای پا است.

دسته

دسته کلنگ‌ها معمولا از آلومینیوم و یا مواد ترکیبی (فیبر شیشه‌ای، کولار یا ترکیبات الیاف کربنی) و یا ترکیبی از آنها ساخته می‌شود. این مواد که جایگزین چوب شده‌اند، بسیار قوی‌تر و بادوام‌تر از چوب هستند.

سخمه

سخمه نوک فلزی کلنگ باید به اندازه کافی تیز باشد تا به راحتی درون برف و یخ فرو رود. استفاده از سخمه بر روی سطوح صخره‌ای و سنگلاخی باعث کند شدن و از بین رفتن نوک کلنگ خواهد شد.

اندازه کلنگ‌ها

اندازه کلنگ بستگی به نوع کاربرد آن دارد. امروزه بیشتر از کلنگ‌های کوتاه (۶۵ الی ۷۵ سانتیمتری) استفاده می‌شود.

انواع کلنگ کوهنوردی از لحاظ نوع کاربرد

کلنگ‌های کوهنوردی و تبرهای یخ در ابعاد و اندازه‌های مختلف وجود دارند که هریک کاربرد خود را دارد.

به عنوان مثال کلنگ‌های فوق سبک (Ultra Light) که بیشتر برای اسکی‌بازان مناسب است تا کوهنوردان.

بسیار دیده شده است که از کلنگ‌های مخصوص پیاده‌روی در آبشار یخی و از تبر یخ برای پیاده‌روی هم استفاده می‌شود پس بنابراین خصوصیات کلنگ‌ها از لحاظ نوع کاربرد بصورت ذیل تعریف می‌شود:

تبر یخ Steep ice axes, cascade axes

این نوع از کلنگ‌ها مناسب افرادی هستند که علاقه اصلی آنها یخ نوردی است. هرچند از کلنگ‌های اسکاتلندی نیز می‌توان برای یخ نوردی استفاده کرد. استفاده از تبر یخ‌های جدید صعود را به مراتب راحت‌تر می‌نماید.

کلنگ اسکاتلندی (ترکیبی) Scottish Winter axes

این نوع کلنگ نسبت به تبریخ ساده‌تر و در عین حال قوی‌تر است و برای تحمل فشار زیاد طراحی شده است.

در اسکاتلند روی کلیه بخش‌های کلنگ جهت یک مسیر متوسط تجدیدنظرهایی روی ویژگی‌های خاص تبرهای یخ که بیشتر دست و پاگیر هستند تا سودمند صورت گرفت، مانند دسته (قبضه)، ماشه‌ها و انحنای دسته.

کلنگ کوهنوردی (آلپاین) Alpine axes

این کلنگ‌ها همان کلنگ‌های پیاده‌روی هستند اما دسته آنها قوی‌تر و نوک آنها دارای انحنای بیشتری است که آنها را برای کوهپیمایی با مسیرهای ساده یخی ایده‌آل می‌کند.

کلنگ پیاده‌روی Walking axes

این کلنگ‌ها فقط جهت ابزار ایمنی در کوهپیمایی مفید هستند.

آسیب‌ها

امروزه بسیاری از کلنگ‌ها (خصوصا تبرهای یخ و کلنگ‌های اسکاتلندی) را بصورت ماژولار ارائه می‌کنند تا تعویض قسمت‌های آسیب دیده به راحتی امکانپذیر باشد.

این قسمت‌ها بوسیله پیچ یا پرچ به یکدیگر متصل شده‌اند. از آنجا که تبرهای یخ و کلنگ‌های اسکاتلندی فشار بیشتری نسبت به بقیه تحمل می‌کنند آسیب‌های بیشتری را نیز متحمل می‌شوند و بیشترین آسیب در صعودهای ترکیبی وارد می‌شود.

برخی از این آسیب‌ها به شرح زیر است:

۱- خم شدن سر کلنگ نزدیک به نوک

به علت فشار زیاد و مخصوصا هنگامی بوجود می‌آید که نوک ناخواسته بر سنگ فرود آید.

۲- تاب خوردگی سرکلنگ

تاب خوردگی سر کلنگ بیشتر نزدیک به نوک بوجود می‌آید و گاهی باعث شکسته شدن قسمتی از نوک کلنگ می‌گردد.

دلیل آن فشار زیاد ناشی از اهرم شدن جانبی کلنگ می‌باشد. این شایعترین نوع آسیب‌دیدگی است و دلیل آن هم این نکته است که این نیروها در استاندارد ساخت مد نظر قرار نگرفته است.

۳- شکستگی سر کلنگ از سوراخ‌های پیچ در کلنگ‌های عمومی

۴- شکستگی پیچ‌ها و دوران تیغه در کلنگ‌های عمومی

۵- دسته‌های چوبی بسیار مستعد شکستگی هستند البته تزریق روغن کتان در آنها تا حدی از شکستن آنها جلوگیری می‌کند.

در صورتی که دستورالعمل‌های ارائه شده توسط کارخانه سازنده را در جهت نگهداری از کلنگ کوهنوردی خود بکار گیرید احتمال بوقوع پیوستن آسیب و حادثه برای کلنگ شما به حداقل خواهد رسید.

با این وجود برخی از انواع کلنگ کوهنوردی نسبت به بقیه بیشتر آسیب‌پذیر هستند و برخی از کوهنوردان نیز بیشتر به ابزار خود آسیب می‌رسانند (خصوصا در صعودهای ترکیبی) اما به عنوان یک اصل اساسی، بیشتر تولیدکنندگان عنوان داشته‌اند که از پیچاندن کلنگ پرهیز کنید چرا که نیروهای وارد بر آن در طراحی‌ها لحاظ نشده‌اند.

برخی از تولیدکنندگان کلنگ کوهنوردی فوق قوی ارائه کردند که این نیروها را تحمل کنند.

در صورتی که افرادی از کلنگ‌هایی با دسته چوبی (کلنگ‌های قدیمی یا دست‌ساز) استفاده می‌کنند باید توجه داشته باشند که ابزار آنها تحمل فشار زیاد را نداشته و برای کارگاه زدن مناسب نیستند.

منبع: طرح درس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی

گردآوری: پریسا رهبری