مدیریت در کوهنوردی
برای مدیریت در کوهنوردی باید با مراحل اجرای یک برنامه کوهنوردی آشنا باشید. ورزشهای کوهستانی از نیم روزه تا چند روزه، از بهاره تا زمستانه و از آسان تا سخت در ۳ مرحله اجرا می‌شود:
- پیش از اجرا
- به هنگام اجرا
- پس از اجرا
در هر برنامه لازم به در نظر گرفتن مواردی هستیم که ممکن است چگونگی آن در برنامه‌های آسان و سخت متفاوت باشد.
مرحله اول مدیریت در کوهنوردی – پیش از برنامه
هدف
هدف را در برنامه مشخص کنید و پس از آن همه چیز وابستگی تمام به هدف دارد. اگر هدف شما صعود قله است تمام برنامه‌ریزی پیش‌بینی و تدارک باید برای رسیدن به قله صرف شود. اگر قرار است تیمی سنگنورد را به قهرمانی برسانید همه چیز باید اختصاص به اول شدن شما در مسابقه داشته باشد.
اگر قرار است مسیری دشوار را در دیواره‌های سنگی بگشایید همه چیز باید در بالا بردن توان و تکنیک شما تا اندازه‌ای باشد که بتوانید به خوبی به هدف برسید. فقط در یک جا شما مجازید از رسیدن به هدف صرف نظر کنید، جایی که سلامتی و ایمنی گروه در صورت ادامه برنامه با خطر روبرو شود.
به دست آوردن آگاهی
هر قدر می‌توانید درباره برنامه‌ای که قصد انجام آن را دارید بررسی کنید. اگر برنامه شما بالاروی از یک چکاد است این فهرست را کامل کنید: نام چکاد، فرازها، موقعیت جغرافیایی، ارتباط چکاد با کوه‌های دیگر، آبادی‌های اطراف، راه‌های رسیدن به مبدا صعود، راه‌های رسیدن به چکاد و چگونگی مسیر، تخمین زمانی رسیدن به چکاد از مبدا صعود، محل مناسب برای شب‌مانی، نقاطی که آب آشامیدنی دارد، راهنمای محلی و وسایل فنی لازم.
همچنین بایستی با اصول اولیه بهمن آشنا باشید و موارد مهم درباره پیش بینی بهمن را بدانید. بهترین حالت ممکن این است که بعد از جمع‌آوری آگاهی‌های لازم با کسی مشورت کنید که برنامه مورد نظر شما را به تازگی اجرا کرده باشد. اطلاعات به دست آورده را روی یک نقشه دقیق پیاده کنید.
در برنامه‌های دیواره‌نوردی پرسش‌های شما متفاوت خواهد بود: طول دیواره، تعداد کارگاه، نوع کارگاه (ثابت است یا خیر)، جنس سنگ، درجه سختی طول‌های مختلف، پایدار بودن کارگاه، تعداد و نوع ابزار لازم.
انتخاب شیوه
آیا با شیوه‌ها و تاکتیکهای صعود در کوهنوردی آشنا هستید؟ می‌خواهید به شیوه آلپی صعود کنید یا شیوه کلاسیک؟ صعود سریع را ترجیح می‌دهید یا صعود عادی؟ انتخاب شیوه نوع و اندازه تدارک و تمرین را معلوم می‌کند.
طراحی برنامه و برآورد هزینه
با استفاده از آگاهی‌هایی که به دست آورده‌اید و مشاوره با افراد با تجربه طراحی ابتدایی برنامه را انجام دهید و آن را زمان‌بندی کنید. در همین مرحله است که هزینه برنامه را به دقت برآورد خواهید کرد. برآورد هزینه باید از همان ابتدا انجام گیرد. این جمله که اگر می‌دانستم خرج برنامه اینقدر زیاد می‌شود، اصلا در برنامه شرکت نمی‌کردم؛ نباید از شرکت‌کنندگان در برنامه شنیده شود.
اعلان برنامه و عضوگیری
اگر عضو گروه یا هیئت کوهنوردی هستید که اعلان برنامه و عضوگیری از طریق همان گروه یا هیئت انجام خواهد شد و اگر نه باید از طریق ارتباطات دوستانه و تلفن دوستانتان را باخبر کنید.
توجیه گروه
تمام آگاهی‌هایی را که به دست آورده‌اید، شیوه‌ای را که انتخاب کرده‌اید، با انتظاراتی که از گروه دارید در جلسه‌ای توجیهی مطرح کنید. در همان جلسه تقسیم کار را نیز انجام دهید. در برنامه‌های سخت مانند یک صعود زمستانی میزان خطر را یادآوری کنید، اگر درجه خطر بالا است آن را صادقانه با دوستانتان مطرح کنید.
اگر به طور مثال برنامه‌ای را برای صعود به قله k2 طراحی می‌کنید به صراحت به دوستانتان بگویید که نیمی از کسانی که قصد صعود قله k2 را داشته‌اند تا به حال کشته شده‌اند.
اگر به دیواره علم کوه صعود می‌کنید سوانح قبلی را بررسی کنید و در صورت پیدا کردن اشتباه، گروه را توجیه کنید که همان اشتباه را مرتکب نشوند. اشتباه کردن در ورزشهای دیگر با پوئن از دست دادن یا در بدترین حالت ممکن با اخراج ورزشکار همراه است اما در ورزشهای کوهستانی اشتباه کردن معمولا با آسیب جبران‌ناپذیر همراه است.
انتخاب نفر
مدیر برنامه باید اعضای خود را بسیار خوب بشناسد و هرچه درجه سختی بالاتر و مدت اجرای برنامه زیادتر باشد میزان این شناخت باید دقیق‌تر و کامل‌تر باشد. در انتخاب نفر تعارف نداشته باشید و به پنج عامل مهم توجه کنید: توان کنونی، توان روحی، طاقت، تجربه، سابقه پزشکی.
توان کنونی
توان یعنی داشتن آمادگی جسمانی مناسب برای اجرای برنامه پیش‌بینی شده. ممکن است شخصی که قبلا توان بسیار بالایی داشته است و مدتی از ورزش دور بوده است بخواهد با شما همراه شود، در این حالت به توان کنونی فرد توجه شود نه توانی که روزی داشته است.
توان روحی
توان روحی یعنی داشتن آمادگی روحی لازم برای به پایان رساندن برنامه پیش‌بینی شده.
طاقت
ورزشکاران پرتوان الزاما نباید پرطاقت هم باشند، افراد پرطاقتی هم وجود دارند که پرتوان نیستند. در برخی از برنامه‌ها ممکن است عامل پرطاقتی نقش مهم‌تری داشته باشد پس با توجه به این مسئله افراد تیمتان را انتخاب کنید.
تجربه
از دعوت افراد مجرب به برنامه خود غافل نشوید. تمام بار و مسئولیت تیم را روی دوش خود نگذارید و سعی نکنید که در گروه تنها نقش را برعهده بگیرید. برای هر کس نقشی شایسته و مناسب را در نظر بگیرید. وجود دو سه نفر مجرب در کنار سرپرست برنامه ایمنی را بسیار بالا می‌برد.
سابقه پزشکی
دانستن نارسایی قلبی و بیماری‌های دیگر به ویژه در برنامه‌های سخت و پرارتفاع برای سرپرست هر برنامه واجب است.
تقسیم کار
قرار نیست چون سرپرست هستید همه کارها را خود انجام دهید، قرار است مدیر خوبی باشید. با توجه به توان، کارآیی و تجربه کار را به شایسته‌ترین نفر بسپارید، در برنامه‌های بزرگ و اردویی برای این مسئولیت‌ها فرد شایسته‌ای انتخاب کنید: مسئول فنی، مسئول مالی، مسئول تدارک، مسئول آمادگی جسمانی (تا قبل از اجرای برنامه)، مسئول تغذیه، مسئول تصویربرداری، مسئول گزارش‌نویسی، مسئول کمکهای اولیه.
تمرین
هر برنامه ورزشهای کوهستانی با توجه به شیوه، تمرین ویژه خود را لازم دارد. تمرینات سرعتی که برای یک تیم سنگنورد مسابقه دهنده طراحی می‌شود با تمرینات استقامتی صعود زمستانی یک کوه بلند متفاوت است. تمرین باید به گونه‌ای طراحی و اجرا شود که آمادگی فرد شرکت‌کننده بالاتر از هدف مورد نظر باشد نه به اندازه آن.
تدارک
برای راحتی در برنامه‌ریزی تدارک را به چهار گروه بخش کنید: ساز و برگ انفرادی، ابزار فنی، وسایل عمومی و آذوقه.
ساز و برگ انفرادی
مجموعه‌ای از ابزار، لوازم و پوشاکی است که یک کوهنورد در یک برنامه باید با خود همراه داشته باشد بین نوع وسایل انفرادی و نوع برنامه رابطه مستقیم وجود دارد.
ابزار فنی
مجموعه‌ای از وسایل است که در صعودهای فنی به کار می‌رود. ابزار فنی باید پیش از اجرای برنامه به لحاظ سالم و ایمن بودن با دقت توسط سرپرست یا کسی که به عنوان مسئول فنی انتخاب شده است کنترل گردد.
وسایل عمومی
وسایلی که مورد استفاده آن برای بیش از یک نفر است مانند چادر کوهنوردی، وسایل خوراک‌پزی و وسایل روشنایی.
آذوقه
مقدار غذایی که شرکت‌کننده در یک برنامه به آن احتیاج دارد. در برنامه‌ریزی غذایی باید اندازه‌ای را به عنوان ذخیره در نظر گرفت. در برنامه‌های بزرگ شاید لازم باشد که برنامه‌ریزی غذایی توسط کسی صورت گیرد که متخصص باشد یا تحصیلات آکادمیک داشته باشد.
کمکهای اولیه
همراه داشتن کیت بقا یا جعبه کمکهای اولیه فراموش شدنی نیست. به تناسب افراد شرکت‌کننده در گروه کمکهای لازم را همراه داشته باشید و کسی را که دوره کمکهای اولیه را دیده باشد. در برنامه‌های برون مرزی و هیمالیانوردی معمولا یک پزشک با گروه همراه می‌شود.
بیمه
کلیه شرکت‌کنندگان در برنامه باید بیمه باشند. سوانح فقط در برنامه‌ای سخت و طولانی پیش نمی‌آیند. اگر قرار است به طور مستمر به کوه بروید به فدراسیون پزشکی – ورزشی مراجعه کنید و برای یک سال خود را بیمه کنید. اگر سرپرستی برنامه را به عهده دارید، دقت کنید که اعضای برنامه شما بیمه باشند، شرکت‌های بیمه حتی بیمه یک روزه نیز دارند.
رفت و آمد
راه رسیدن به مبدا را بررسی کنید. راه چگونه است؟ شوسه یا آسفالته؟ اگر شوسه است برای گذر مینی‌بوس مناسب است یا باید از خودروهای دو دیفرانسیال استفاده کرد؟ آیا خودروی عمومی وجود دارد یا باید به صورت «دربستی» خودرو اجاره کنید؟ در صورت کرایه کردن خودرو و به ویژه در برنامه‌های طولانی سعی کنید.
از راننده‌ای استفاده کنید که قبلا با او آشنایی داشته باشید. در حال حاضر یکی از عمده‌ترین هزینه‌ها در برنامه‌ها ترابری است. بنابراین سعی کنید بیشترین ایمنی را با کمترین هزینه به وجود آورید.
هواشناسی
از اداره هواشناسی پیش‌بینی منطقه مورد نظر را بخواهید. در اینترنت نیز می‌توانید پیش‌بینی هواشناسی را ببینید. شما می‌توانید از طریق تماس با کارشناسان این حوزه تمام اطلاعات مربوط به منطقه مورد نظرتان را جویا شوید.
مرحله دوم مدیریت در کوهنوردی – هنگام برنامه
ایمنی گروه
اصلی‌ترین وظیفه هر سرپرست حفظ سلامتی گروه است. موفق بودن برنامه در گرو سلامتی افراد آن است. تا جای ممکن احتیاط کنید.
راهبری گروه
فنون راه‌یابی، کار با قطب نما، جهت یابی، نقشه خوانی و استقرار در طبیعت را به خوبی بیاموزید، در آن مهارت به دست آورید و سپس مدیریت برنامه را به عهده گیرید. به همراه داشتن نقشه دقیق، قطب نما، گزارش برنامه، عکس، یک ذره‌بین کوچک (برای بهتر دیدن نقشه) و در صورت امکان جی پی اس (GPS) را فراموش نکنید.
اجرا طبق برنامه پیش‌بینی شده
سعی کنید برنامه را طبق پیش‌بینی انجام دهید. جز هدف اصلی شاید لازم باشد در مواردی هدف فرعی هم داشته باشید. اگر در صورت کم آوردن زمان یا دلیل دیگر به هدف اصلی دست پیدا نکردید یک جایگزین داشته باشید.
نظارت بر حسن اجرای برنامه
از هر عاملی برای خوب اجرا شدن برنامه استفاده کنید. با همه یکسان رفتار کنید، تصور اینکه سرپرست با یکی از اعضا نزدیک‌تر شده است برای تیم نامناسب است. در هر لحظه بدانید هر یک از اعضای گروه کجا هستند. با تعدادی برنامه اجرا کنید که بتوانید روی آنها مدیریت خوبی داشته باشید، نه بیشتر.
جز تقسیم کار تقسیم بار بین افراد را با توجه به ویژگی‌هایشان انجام دهید. دقت داشته باشید که وسایل انفرادی هریک مناسب همان برنامه باشد.
کنترل روحی و جسمی اعضا
برنامه یکروزه با ده روزه متفاوت است. مطمئنا وضعیت روحی و جسمی شرکت‌کنندگان در روز اول با روز دهم تفاوت خواهد کرد. مراقب بی‌حوصله شدن و فرسوده شدن شرکت‌کنندگان باشید.
این وضع حتی ممکن است در یک برنامه یکروزه هم به وجود آید. وقتی شور و نشاط ساعات اولیه به خستگی ساعات آخر تبدیل می‌شوند اعضای تیم ممکن است حتی در مواردی به افرادی پرخاشجو تبدیل شوند. حتی برخوردهای اعضای تیمتان با یکدیگر باید مورد توجه شما قرار داشته باشد.
کاردانی هنگام بروز خطر
ویژگی یک مدیر آزموده گرفتن بهترین تصمیم در بدترین موقعیت است. هنگام بروز خطر باید سریع تصمیم گرفت و آن تصمیم باید درست باشد. گاهی اوقات بدون مشاوره با دیگران و به سرعت باید تصمیم بگیرید، همیشه برای این نوع تصمیمگیری آماده باشید.
احترام به مردمان
به آداب و رسوم کوه‌نشینان احترام بگذارید هیچگاه رفتاری نداشته باشید که به نظر آنان تحقیرآمیز شمرده شود. آنها را دست کم نگیرید و تصور نکنید که شما به هر دلیل از آنها برترید.
احترام به طبیعت
طبیعت را آلوده نکنید. اکوسیستم‌های کوهستانی آسیب‌پذیرترین اکوسیستم‌ها شمرده می‌شوند. در نیم قرن اخیر بیشترین آلودگی و تخریب را در ارتفاعات بالای ۳۰۰۰ متر توسط کوهنوردان صورت گرفته است.
مرحله سوم مدیریت در کوهنوردی – پس از برنامه
اطلاع رسانی
آیا برنامه شما آن اندازه اهمیت دارد که دیگران بتوانند از آن استفاده کنند. با برگزاری جلسه‌های گزارش و نمایش فیلم و اسلاید و درج در نشریه‌های ورزشی تجارب خود را برای دیگران شرح دهید. فاصله زمانی مناسب بین اجرای برنامه و اطلاع‌رسانی مهم است. شرح یکی از مهمترین برنامه‌های کوهنوردی ایران به صورت کتاب منتشر شد، اما ۵ سال پس از اجرای برنامه.
تسویه حساب
بلافاصله پس از پایان برنامه حساب‌های برنامه را مشخص کنید. به هریک از شرکت‌کنندگان برگه‌ای دهید که در آن ریز مخارج برنامه ثبت شده باشد، اگر وقتی برای این کار نیست، برای هریک از شرکت‌کنندگان فهرست مخارج را بخوانید.
منبع: کارآموزی سنگنوردی (کمیته کوهنوردی فدراسیون کوهنوردی ج.ا.ایران)