بلندترین قلل ایران

در این مطلب قصد داریم تا با بلندترین قلل ایران و برخی ارتفاعات مهم آشنا شویم. پیش‌تر باید بدانیم که به برجستگی‌های منفرد از یک سرزمین، که توسط دشت‌ها محاصره شده و بیشتر از ۶۰۰ متر ارتفاع دارد کوه گفته می‌شود. به مرتفع‌ترین قسمت کوه یا تپه قله می‌گویند.

قله اورست با ۸۸۴۸ متر ارتفاع بلندترین قله جهان محسوب می‌شود و قله کی ۲ (k2) با ارتفاع ۸۶۱۱ متر دومین کوه بلند دنیا به حساب می‌آید. دومین قله بلند دنیا بعد از قله اورست یکی از قلل فرعی خود کوه اورست است که کوهی مستقل به حساب نمی‌آید اما ارتفاع آن از قله کی ۲ بیشتر است.

در ایران بیش از ۶۰۰ قله با ارتفاع بالای ۴۰۰۰ متر وجود دارد اما الزاما همگی کوه و قله اصلی به حساب نمی‌آیند.

فهرست برخی از بلندترین قلل ایران (قلل شاخص و مشهور)

با کلیک بر روی عناوین قلل معروف، می‌توانید اطلاعات بیشتری درباره بلندترین قلل ایران کسب کنید.

نکته مهم: این احتمال وجود دارد ک‌ه کوهنوردان گرانقدر در مورد اعداد و ارقام زیر نظرات مختلفی داشته باشند. ذکر این نکته را لازم می‌دانیم که این اعداد و ارقام توسط دستگاه‌های مختلف اندازه‌گیری، ثبت گردیده پس ممکن است کمی اختلاف وجود داشته باشد. لذا این مطلب و این جدول با دستیابی به اعداد و ارقام دقیق‌تر حتما بروز خواهد شد.

وجود ارتفاعات منطقه تخت سلیمان و دنا که همگی بالای ۴۰۰۰ متر هستند، این فهرست را بیش از ۱۰۰ کوه بالای ۴۰۰۰ متر می‌کند، به همین جهت فقط برخی از قلل شاخص در فهرست قرار گرفته‌اند.

بلندترین ارتفاعات استانهای ایران

فهرست زیر براساس تقسیمات سیاسی استان‌ها تنظیم شده که این نوع تقسیم‌بندی در برخی موارد می‌تواند اشکالاتی را در پی داشته یا با برخی ذهنیت‌هایی که ما از مناطق داریم ناهمخوان باشد.

بر همین اساس طرحی با عنوان طرح سیمرغ کوههای ایران ایجاد گردیده است که کوهنوردان می‌توانند تحت شرایطی که در سایت فدراسیون موجود می‌باشد به این ۳۱ قله صعود نموده و نشان طرح سیمرغ کوههای ایران را دریافت نمایند.

جدول زیر در تیرماه ۱۴۰۲ بروزرسانی گردیده است و در صورت ایجاد تغییرات رسمی و مورد تأیید در آینده نیز بروز خواهد شد.

بلندترین ارتفاعات استان‌های ایران بر ترتیب ارتفاع

ارتفاعات مشترک در مرز استان‌ها

• شاهو / کردستان – کرمانشاه
• قندیل / آذربایجان غربی – کردستان عراق (اگر قله قندیل را در نظر نگیریم بلندترین قله آذربایجان غربی کوه برده‌رش (۳۶۰۸ متر) خواهد بود).
• منار / خوزستان – چهارمحال و بختیاری
• بلقیس / زنجان – آذربایجان غربی
• شاهوار / سمنان – گلستان
• سیالان / قزوین – مازندران
• پلنگ آبی / قم – مرکزی
• گاوکشان / گلستان – سمنان
• بغروداغ / گیلان – اردبیل

توضیحی بر کوه‌های ایران

کوه‌ها که از چهار قوس اصلی شمالی، زاگرس، خاوری، مرکزی تشکیل یافته‌اند، ایران را به سرزمینی کوهستانی که ارتفاع بسیاری از قلل آن از ۳۵۰۰ متر بیشتر است، تبدیل نموده است.

فواصل میان قوس‌های بالا را دره‌های مرتفع و دشت‌ها و شوره‌زارها، شن‌زارها و دریاچه‌های شور بسیاری چون دشت کویر، کویر لوت، دریای نمک، هامون، جازموریان، باتلاق گاوخونی، کویر سیاهکوه، کویر در انجیر، کویر نمک سیرجان، و میدان گل و غیره پوشانیده‌اند که حداقل ارتفاع آنها از ۳۵۰ متر متجاوز است.

کوه‌های البرز مهد زیبایی‌های شمال بوده و بسیاری از شهر و روستاهای سرسبز و خرم کشور را در دامان خود جای داده است.

کوهستان زاگرس که از جمله باشکوه‌ترین و عظیم‌ترین رشته‌کوه‌های جهان است، سرچشمه بزرگترین رودهای ایران بوده و بیش از نیمی از شهرها و اماکن مسکونی کشور را در خود پناه داده و بسیاری از مناطق آن با زیباترین نواحی جهان برابری می‌کند.

رشته‌کوه‌های مرکزی نیز که چون سدی در برابر دشت‌ها و کویرهای مرکزی قد برافراشته است پناهندگان خویش را از گزند گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سرمای جانگداز زمستان دشت‌های مرکزی در امان داشته و خوان پربرکت خود را گاه تا درون دشت‌های داخلی گسترده‌اند.

ارتفاعات ایران را می‌توان در ۸ دسته زیر گنجاند:

1. رشته‌کوه‌های البرز
2. رشته‌کوه‌های زاگرس
3. کوه‌های ممتد مرکزی
4. کوه‌های خراسان
5. کوه‌های کرمان
6. کوه‌های نوار مرزی آذربیایجان غربی
7. کوه‌های کردستان و لرستان
8. قلل منفرد ایران
   

و تعدادی شاخه‌های کوچک فرعی که دیگر نمی‌توان آن را در جایگاه جداگانه‌ای مورد بررسی قرار داد، می‌توان بیانگر تقسیم‌بندی کوه‌های ایران قرار داد.

بطور تقریب می‌توان گفت ایران، دارای حدود ۱۵۰۰۰ قله بالای ۳۰۰۰ متر می‌باید باشد که در ۸ قسمت فوق‌الذکر پراکنده گردیده‌اند، که عمده‌ترین مکان‌های تمرکز آن را باید در البرز و زاگرس دانست.

در ابتدا به بحث و بررسی پیرامون ساختار رشته‌کوه‌های البرز خواهیم پرداخت.

رشته‌کوه‌های البرز

از حوالی جنوب شهرستان آستارا آغاز و با قوس بلندی سراسر کرانه دریای مازندران را درنور دیده تا نزدیک شهرستان آزادشهر به پیش می‌روند.

این رشته‌کوه‌ها به عرضی تقریباً ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتر از ساختارهای بسیار فشرده برخوردارند که این ویژگی بیشتر از ناحیه مرکزی به چشم می‌خورد و در سایر مناطق از گستردگی‌های بیشتری برخوردار است.

در این رشته‌کوه‌ها که در آن قله دماوند بام ایران با ارتفاعی معادل ۵۶۱۰ متر قرار دارد، دارای ارتفاعات کوتاه و بلند فراوانی است که پس از دماوند می‌توان از نام‌هایی چون شاهوار، مزدا، دوبرار، آزادکوه، دوخواهرون، علم‌کوه و شاه البرز و سیالان نام برد. ساختار البرز از ۵ قسمت به شرح ذیل تشکیل می‌گردد که از شرق به غرب عبارتنداز:

الف: البرز شرقی
ب: رشته فیروزکوه
ج: البرز مرکزی
د: البرز غربی
ه: کوه‌های گیلان

که در ذیل به اختصار به معرفی قلل مهم هر بخش و جداسازنده‌های آن از سایر ارتفاعات اشاره خواهیم کرد:

البرز شرقی

البرز شرقی ناحیه بسیار بزرگ و وسیعی را پوشش داده است در سراسر نواحی جنوبی آن که عموماً آب و هوای بیابان گرم سیر بر آن حاکم است؛ شهرهای شاهرود، سمنان، دامغان و گرمسار قرار دارند و این کوه‌ها به سوی شمال امتداد یافته به جنگل‌های حدفاصل شهرهای علی‌آباد کتول تا بابل قسمت می‌گردند. بخش بزرگ کوهستان البرز شرقی از دو قسمت مهم ارتفاعات برخوردارند.

قسمت اصلی و مرتفع آن در شمال شهرستان شاهرود با قلل شاهوار ۴۰۰۰ متری و شاهکوه ۳۸۵۰ متری و قلل چالویی، کهکشان و یزدگی و در قسمت غربی این رشته‌کوه‌ها قلل نیزوا ۳۸۵۰ متری و نرو و قلل قدمگاه، سائو و لعای جای دارند؛ که حدفاصل این دو قسمت به خصوص در شمال دامغان رشته‌کوه‌های کم ارتفاع برن‌مو را پوشش داده است.

رشته فیروزکوه

رشته‌کوه‌های موسوم به فیروزکوه بصورت نواری عمودی شکل و فشرده از شمال حدفاصل در شهرستان بابل تا آمل و از جنوب حدفاصل در شهر فیروزکوه و دماوند قرار دارند.

دره عمیق، رودخانه هراز سراسر جناح غربی این کوهستان را از البرز مرکزی جدا می‌سازد و در شرق این ناحیه نیز رودخانه‌های تالارد، حبله‌رود به جداسازی این قسمت از کوهستان عظیم البرز شرقی کمک نموده‌اند.

کوه‌های جنوبی فیروزکوه غالباً حالت کوهستان و فاقد درخت و بالعکس هرچه به نواحی شمالی نزدیکتر می‌شویم جنگل و درخت‌زار پوشش غالب این نواحی را شامل می‌گردند. از جمله مهمترین قلل این منطقه می‌بایست از قلل پرچنان به ارتفاع ۴۰۳۰ متر و زرین‌کوه ۳۸۵۰ متر و میشینه مرگ ۴۰۲۰ متر و قلل بوم، امنیه، هلزم، پاشوره و سوادکوه را نام برد.

البرز مرکزی

از فشرده‌ترین ناحیه کوهستان البرز از حیث کثرت ارتفاعات می‌بایست نام برد، این ناحیه کوهستانی مرتفع که رودخانه هراز آن را از سمت شرق و دره رودخانه کرج و چالوس آن را از غرب جدا می‌سازد در حدفاصل شهرهای آمل و چالوس در کناره دریای مازندران و از جنوب در حدفاصل شهر کرج تا تهران و دماوند شامل می‌گرداند.

ناحیه کوهستانی البرز مرکزی نیز چون سایر ارتفاعات این ناحیه از نوار جنگلی در قسمت شمالی و ناحیه کوهستان جنوبی آن تشکیل گردیده دارای قلل مهم و مشهود چندی است که از جمله مهمترین آنها می‌بایست از:

دماوند ۵۶۱۰ و آزادکوه ۴۳۹۰ متر و خلنو ۴۳۷۵ متر و قلل فرهنگ، کلون بستک، سی چال، آسمانکوه، مهرچال، جانستون، دوخواهران، دردشت، گرگ، توچال و گلزرد نام برد.

البرز غربی

منطقه کوهستان البرز غربی پس از ناحیه شرقی البرز از وسعت زیادی برخوردار است که وجود رشته‌کوه‌های تخت سلیمان (علم کوه) بر جاذبه‌های آن دو چندان افزوده است. ناحیه کوهستانی البرز غربی نیز از سمت شرق توسط رودخانه‌های کرج – چالوس از البرز مرکزی جدا و از سمت غرب سراسر آن را دره رودخانه سفید رود در می‌نوردد.

از جمله مهمترین شاخصه‌های البرز غربی وجود سه رودخانه عظیم؛ سه هزار، شاهرود و طالقان رود در عمق این ناحیه می‌باشد، همچنین آثار تاریخی دوره‌های اسلامی و قبل از آن زینت بخش این ناحیه بزرگ می‌باشد. از جمله قلل مهم این منطقه می‌توان از:

علم کوه ۴۸۵۰ متر، تخت سلیمان ۴۶۵۰ متر، شاه البرز ۴۲۰۰، قلل ناز و کهار ۴۰۵۰ متر، چالون، سیاکمان، کرماکوه، ماسه چال، هفت خوانی، خرسان، سیالان، خشچال و درفک نام برد.

کوه‌های گیلان

آخرین بخش از رشته‌کوه‌های البرز را کوه‌های گیلان تشکیل می‌دهند، این کوه‌ها که بالعکس سایر نواحی البرز از ارتفاع کمی بهره‌مند می‌باشند با حالتی نیمه جنگلی در حدفاصل رودخانه سفید رود تا آستارا و اردبیل قرار دارند شهرستان رشت در شمال این ناحیه و دره رودخانه قزل اوزن و سفید رود و شهرستان آب بر و خلخال در جنوب و جنوب غربی آن دیده می‌شوند.

این منطقه نیر دارای قلل مرتفع مهمی چون شاه معلم ۳۰۵۰ متر و سفیدکوه ۳۳۵۰ متر و قلل پشته کوه، بغروداغ و لاس پشته می‌باشد.

رشته‌کوه‌های زاگرس

رشته عظیم زاگرس حدفاصل دشت‌های خوزستان و عراق تا نواحی مرکزی ایران را تشکیل می‌دهد این سلسله کوه‌ها با وسعتی پهناور از جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی از رشته‌کوه‌ها و خط‌الرأس‌های فراوان به وجود آمده‌اند.

رشته زاگرس با توجه به دست‌یابی به ۳ منطقه کوهستانی مهم از نقطه نظر کوهنوردان یعنی قلل اشترانکوه و قالی کوه و خط‌الرأس زردکوه بختیاری و دنا را می‌توان به ۳ بخش عمده متمرکز تقسیم نمود که اکثر صعودهای کوهنوردان در زاگرس را تحت پوشش خود قرار داده است این ۳ ناحیه کوهستانی را که از شمال به جنوب امتداد یافته‌اند به نام‌های شمالی و مرکزی و جنوبی می‌توان نام برد.

بخش شمالی شامل قلل مهمی چون اشترانکوه با سرافرازی قله سنبران ۴۱۵۰ متری و قالی کوه ۴۱۱۰ متری و قلل دیگری می‌باشد.

بخش مرکزی با قله مرتفع زردکوه بختیاری با ارتفاعی معادل ۴۲۲۱ متر و قله شاه شهیدان ۴۱۵۰ متر و هفت تنان ۴۱۵۰ متر و قلل دیگری مانند، فردان و گربوش کوه و بالاخره بخش جنوبی که تا شهر بزرگ شیراز و کمی هم دورتر تا داراب امتداد می‌یابد که از جمله مهمترین قلل باید از قاش مستان ۴۵۰۰ متر، مورگل ۴۴۵۰ متر، بل اقلید ۴۱۵۰ متر و قلل رنج، سفیدکوه، خاتون، نیل، ریگ و … نام برد.

کوه‌های ممتد مرکزی

نواری طویل منقطع توسط بیابان‌ها و تا حدودی منفرد که فقط به دلیل امتداد آن در مرکز ایران شاید بتوانید از آن به عنوان ممتد مرکزی نام برد. این قلل که از شهر تفرش و قله مهم آن نقره کمر آغاز می‌گردند، با تشکیل قلل غلیق، ولیجیا، کرگز، کرکس، میل، مارشنان، شیرکوه و تزرجان تا شهر بابک کرمان امتداد می‌یابند و هر یک دارای قلل منفرد و متعددی می‌باشند.

کوه‌های خراسان

این کوه‌ها غالباً به صورت پراکنده در اطراف و اکناف استان خراسان قرار دارند و هر یک دارای ویژگی‌های خاص خود می‌باشند که از جمله مهمترین قلل این منطقه می‌باید از خط‌الرأس بزرگ بینالود، شیرباد و زرگران قلل پراکنده ملکوه، چهل تن، سالوک، آلاداغ و هزار مسجد نام برد.

کوه‌های کرمان

کوههای کرمان را می‌توان به عنوان مجموعه‌ای از قلل مرتفع بعضاً دشوار از نظر صعود به آنها و معمولی چون بسیاری از کوه‌های ایران نام برد. کوه‌های دارای قلل مرتفع زیادی است که در اطراف شهرهای بزرگ آن چون کرمان، جوپار، ماهان، سیم، جیرفت، سیرچ و غیره قرار گرفته‌اند.

مرتفع‌ترین قله این کوه‌ها هزار یا به قولی چهل تن و دارای قلل مهم دیگری چون لاله زار، کوشا، کله زی، جوپار، سه شاخ، کیش، کیل جلال، بید خون، گلچین، پلوار، چفتان، بارز و بحر آسان می‌باشد.

کوه‌های نوار مرزی آذربایجان غربی

این رشته‌کوه‌ها که در نوار مرزی حدفاصل ایران و ترکیه و بخشی از کشور عراق قرار دارند از جمله زیباترین و بکرترین قلل ایران می‌باشند که از شهرستان ماکو در شمال غربی ایران آغاز تا نواحی کردستان به سوی جنوب به پیش می‌روند. دریاچه بزرگ ارومیه و شهر آن در شرق این کوه‌ها قرار دارد.

از جمله مهمترین قلل این ناحیه می‌باید از قلل چهل مور شهیدان، قلل بزسینه، ستاره لوند، بره نمرو، سیاه کوه نام برد.

کوه‌های کردستان

رشته‌کوه‌های کردستان نیز به صورتی متصل در شمال زاگرس بزرگ جای دارند که دامنه این سلسله‌کوه‌ها تا نواحی کوهستان لرستان نیز به پیش می‌روند. از جمله مهمترین قلل این مناطق می‌باید از قلل شاهو، چهل چشمه، برانان، بر، بیستون، پراو و گرین نام برد.

قلل منفرد ایران

اگرچه مجموعه‌های متعددی از اینگونه قلل در بین بلندترین قلل ایران در مناطق مختلف خط‌الرأس‌های کوچک و بزرگی را تشکیل می‌دهند و دارای شاخص‌ترین قلل ایران نیز می‌باشند، اما به هر ترتیب باید به آنها لقب قلل منفرد داد که صعود به این قلل همواره به صورتی مجزا از سایر قلل در یک حیطه مشخص برنامه‌ریزی می‌گردند.

از جمله مهمترین این قلل می‌بایست از قلل سبلان ۴۸۱۱ متر، سهند ۳۵۲۸ متر، تفتان ۳۹۴۱ متر و قلل بزمان، نایبند و الوند نام برد.

منبع: دانشنامه ویکی‌پدیا گردآوری: حامد اسپرهم