مديريت در كوهنوردی
برای مديريت در كوهنوردی باید با مراحل اجرای یک برنامه کوهنوردی آشنا باشید. ورزشهای كوهستانی از نيم روزه تا چند روزه، از بهاره تا زمستانه و از آسان تا سخت در 3 مرحله اجرا می‌شود:
- پيش از اجرا
- به هنگام اجرا
- پس از اجرا
در هر برنامه لازم به در نظر گرفتن مواردی هستيم كه ممكن است چگونگی آن در برنامه‌های آسان و سخت متفاوت باشد.
مرحله اول مديريت در كوهنوردی – پيش از برنامه
هدف
هدف را در برنامه مشخص كنيد و پس از آن همه چيز وابستگی تمام به هدف دارد. اگر هدف شما صعود قله است تمام برنامه‌ريزی پيش‌بينی و تدارک بايد برای رسيدن به قله صرف شود. اگر قرار است تيمی سنگنورد را به قهرمانی برسانيد همه چيز بايد اختصاص به اول شدن شما در مسابقه داشته باشد.
اگر قرار است مسيری دشوار را در ديواره‌های سنگی بگشاييد همه چيز بايد در بالا بردن توان و تكنيک شما تا اندازه‌ای باشد كه بتوانيد به خوبی به هدف برسيد. فقط در یک جا شما مجازيد از رسيدن به هدف صرف نظر كنيد، جايی كه سلامتی و ايمنی گروه در صورت ادامه برنامه با خطر روبرو شود.
به دست آوردن آگاهی
هر قدر می‌توانيد درباره برنامه‌ای كه قصد انجام آن را داريد بررسی كنيد. اگر برنامه شما بالاروی از يک چكاد است اين فهرست را كامل كنيد: نام چكاد، فرازها، موقعيت جغرافيايی، ارتباط چكاد با كوه‌های ديگر، آبادی‌های اطراف، راه‌های رسيدن به مبدا صعود، راه‌های رسيدن به چكاد و چگونگی مسير، تخمين زمانی رسيدن به چكاد از مبدا صعود، محل مناسب برای شب‌مانی، نقاطی كه آب آشاميدنی دارد، راهنمای محلی و وسايل فنی لازم.
همچنین بایستی با اصول اولیه بهمن آشنا باشید و موارد مهم درباره پیش بینی بهمن را بدانید. بهترين حالت ممكن اين است كه بعد از جمع‌آوری آگاهی‌های لازم با كسی مشورت كنيد كه برنامه مورد نظر شما را به تازگی اجرا كرده باشد. اطلاعات به دست آورده را روی يک نقشه دقيق پياده كنيد.
در برنامه‌های ديواره‌نوردی پرسش‌های شما متفاوت خواهد بود: طول ديواره، تعداد كارگاه، نوع كارگاه (ثابت است يا خير)، جنس سنگ، درجه سختی طول‌های مختلف، پايدار بودن كارگاه، تعداد و نوع ابزار لازم.
انتخاب شيوه
آیا با شیوه‌ها و تاکتیکهای صعود در کوهنوردی آشنا هستید؟ می‌خواهيد به شيوه آلپی صعود كنيد يا شيوه كلاسيک؟ صعود سريع را ترجيح می‌دهيد يا صعود عادی؟ انتخاب شيوه نوع و اندازه تدارک و تمرين را معلوم می‌كند.
طراحی برنامه و برآورد هزينه
با استفاده از آگاهی‌هایی كه به دست آورده‌ايد و مشاوره با افراد با تجربه طراحی ابتدایی برنامه را انجام دهيد و آن را زمان‌بندی كنيد. در همين مرحله است كه هزينه برنامه را به دقت برآورد خواهيد كرد. برآورد هزينه بايد از همان ابتدا انجام گيرد. اين جمله كه اگر می‌دانستم خرج برنامه اينقدر زياد می‌شود، اصلا در برنامه شركت نمی‌كردم؛ نبايد از شركت‌كنندگان در برنامه شنيده شود.
اعلان برنامه و عضوگيری
اگر عضو گروه يا هيئت كوهنوردی هستيد كه اعلان برنامه و عضوگيری از طريق همان گروه يا هيئت انجام خواهد شد و اگر نه بايد از طريق ارتباطات دوستانه و تلفن دوستانتان را باخبر كنيد.
توجيه گروه
تمام آگاهی‌هایی را كه به دست آورده‌ايد، شيوه‌ای را كه انتخاب كرده‌ايد، با انتظاراتی كه از گروه داريد در جلسه‌ای توجيهی مطرح كنيد. در همان جلسه تقسيم كار را نيز انجام دهيد. در برنامه‌های سخت مانند یک صعود زمستانی ميزان خطر را يادآوری كنيد، اگر درجه خطر بالا است آن را صادقانه با دوستانتان مطرح كنيد.
اگر به طور مثال برنامه‌ای را برای صعود به قله k2 طراحی می‌كنيد به صراحت به دوستانتان بگوييد كه نيمی از كسانی كه قصد صعود قله k2 را داشته‌اند تا به حال كشته شده‌اند.
اگر به ديواره علم كوه صعود می‌كنيد سوانح قبلی را بررسی كنيد و در صورت پيدا كردن اشتباه، گروه را توجيه كنيد كه همان اشتباه را مرتكب نشوند. اشتباه كردن در ورزشهای ديگر با پوئن از دست دادن يا در بدترين حالت ممكن با اخراج ورزشكار همراه است اما در ورزشهای كوهستانی اشتباه كردن معمولا با آسيب جبران‌ناپذير همراه است.
انتخاب نفر
مدير برنامه بايد اعضای خود را بسيار خوب بشناسد و هرچه درجه سختی بالاتر و مدت اجرای برنامه زيادتر باشد ميزان اين شناخت بايد دقيق‌تر و كامل‌تر باشد. در انتخاب نفر تعارف نداشته باشيد و به پنج عامل مهم توجه كنيد: توان كنونی، توان روحی، طاقت، تجربه، سابقه پزشكی.
توان كنونی
توان يعنی داشتن آمادگی جسمانی مناسب برای اجرای برنامه پيش‌بينی شده. ممكن است شخصی كه قبلا توان بسيار بالایی داشته است و مدتی از ورزش دور بوده است بخواهد با شما همراه شود، در اين حالت به توان كنونی فرد توجه شود نه توانی كه روزی داشته است.
توان روحی
توان روحی يعنی داشتن آمادگی روحی لازم برای به پايان رساندن برنامه پيش‌بينی شده.
طاقت
ورزشكاران پرتوان الزاما نبايد پرطاقت هم باشند، افراد پرطاقتی هم وجود دارند كه پرتوان نيستند. در برخی از برنامه‌ها ممكن است عامل پرطاقتی نقش مهم‌تری داشته باشد پس با توجه به اين مسئله افراد تيمتان را انتخاب كنيد.
تجربه
از دعوت افراد مجرب به برنامه خود غافل نشويد. تمام بار و مسئوليت تيم را روی دوش خود نگذاريد و سعی نكنيد كه در گروه تنها نقش را برعهده بگيريد. برای هر كس نقشی شايسته و مناسب را در نظر بگيريد. وجود دو سه نفر مجرب در كنار سرپرست برنامه ايمنی را بسيار بالا می‌برد.
سابقه پزشكی
دانستن نارسایی قلبی و بيماری‌های ديگر به ويژه در برنامه‌های سخت و پرارتفاع برای سرپرست هر برنامه واجب است.
تقسيم كار
قرار نيست چون سرپرست هستيد همه كارها را خود انجام دهيد، قرار است مدير خوبی باشيد. با توجه به توان، كارآیی و تجربه كار را به شايسته‌ترين نفر بسپاريد، در برنامه‌های بزرگ و اردویی برای اين مسئوليت‌ها فرد شايسته‌ای انتخاب كنيد: مسئول فنی، مسئول مالی، مسئول تدارک، مسئول آمادگی جسمانی (تا قبل از اجرای برنامه)، مسئول تغذيه، مسئول تصويربرداری، مسئول گزارش‌نويسی، مسئول كمکهای اوليه.
تمرين
هر برنامه ورزشهای كوهستانی با توجه به شيوه، تمرين ويژه خود را لازم دارد. تمرينات سرعتی كه براي يک تيم سنگنورد مسابقه دهنده طراحی می‌شود با تمرينات استقامتی صعود زمستانی يک كوه بلند متفاوت است. تمرين بايد به گونه‌ای طراحی و اجرا شود كه آمادگی فرد شركت‌كننده بالاتر از هدف مورد نظر باشد نه به اندازه آن.
تدارک
برای راحتی در برنامه‌ريزی تدارک را به چهار گروه بخش كنيد: ساز و برگ انفرادی، ابزار فنی، وسايل عمومی و آذوقه.
ساز و برگ انفرادی
مجموعه‌ای از ابزار، لوازم و پوشاكی است كه يک كوهنورد در يک برنامه بايد با خود همراه داشته باشد بين نوع وسايل انفرادی و نوع برنامه رابطه مستقيم وجود دارد.
ابزار فنی
مجموعه‌ای از وسايل است كه در صعودهای فنی به كار می‌رود. ابزار فنی بايد پيش از اجرای برنامه به لحاظ سالم و ايمن بودن با دقت توسط سرپرست يا كسی كه به عنوان مسئول فنی انتخاب شده است كنترل گردد.
وسايل عمومی
وسايلی كه مورد استفاده آن برای بيش از يک نفر است مانند چادر کوهنوردی، وسايل خوراک‌پزی و وسايل روشنایی.
آذوقه
مقدار غذایی كه شركت‌كننده در يک برنامه به آن احتياج دارد. در برنامه‌ريزی غذایی بايد اندازه‌ای را به عنوان ذخيره در نظر گرفت. در برنامه‌های بزرگ شايد لازم باشد كه برنامه‌ريزی غذایی توسط كسی صورت گيرد كه متخصص باشد يا تحصيلات آكادميک داشته باشد.
كمکهای اوليه
همراه داشتن کیت بقا یا جعبه كمکهای اوليه فراموش شدنی نيست. به تناسب افراد شركت‌كننده در گروه كمکهای لازم را همراه داشته باشيد و كسی را كه دوره كمکهای اوليه را ديده باشد. در برنامه‌های برون مرزی و هیمالیانوردی معمولا يک پزشک با گروه همراه می‌شود.
بيمه
كليه شركت‌كنندگان در برنامه بايد بيمه باشند. سوانح فقط در برنامه‌ای سخت و طولانی پيش نمی‌آيند. اگر قرار است به طور مستمر به كوه برويد به فدراسيون پزشكی – ورزشی مراجعه كنيد و برای يک سال خود را بيمه كنيد. اگر سرپرستی برنامه را به عهده داريد، دقت كنيد كه اعضای برنامه شما بيمه باشند، شركت‌های بيمه حتي بيمه يک روزه نيز دارند.
رفت و آمد
راه رسيدن به مبدا را بررسی كنيد. راه چگونه است؟ شوسه يا آسفالته؟ اگر شوسه است برای گذر مينی‌بوس مناسب است يا بايد از خودروهای دو ديفرانسيال استفاده كرد؟ آيا خودروی عمومی وجود دارد يا بايد به صورت «دربستی» خودرو اجاره كنيد؟ در صورت كرايه كردن خودرو و به ويژه در برنامه‌های طولانی سعی كنيد.
از راننده‌ای استفاده كنيد كه قبلا با او آشنایی داشته باشيد. در حال حاضر يكی از عمده‌ترين هزينه‌ها در برنامه‌ها ترابری است. بنابراين سعی كنيد بيشترين ايمنی را با كمترين هزينه به وجود آوريد.
هواشناسی
از اداره هواشناسی پيش‌بينی منطقه مورد نظر را بخواهيد. در اينترنت نيز می‌توانيد پيش‌بينی هواشناسی را ببينيد. شما می‌توانید از طریق تماس با کارشناسان این حوزه تمام اطلاعات مربوط به منطقه مورد نظرتان را جویا شوید.
مرحله دوم مديريت در كوهنوردی – هنگام برنامه
ايمنی گروه
اصلی‌ترين وظيفه هر سرپرست حفظ سلامتی گروه است. موفق بودن برنامه در گرو سلامتی افراد آن است. تا جای ممكن احتياط كنيد.
راهبری گروه
فنون راه‌يابی، كار با قطب نما، جهت يابی، نقشه خوانی و استقرار در طبيعت را به خوبی بياموزيد، در آن مهارت به دست آوريد و سپس مديريت برنامه را به عهده گيريد. به همراه داشتن نقشه دقيق، قطب نما، گزارش برنامه، عكس، يک ذره‌بين كوچک (برای بهتر ديدن نقشه) و در صورت امكان جی پی اس (GPS) را فراموش نكنيد.
اجرا طبق برنامه پيش‌بينی شده
سعی كنيد برنامه را طبق پيش‌بينی انجام دهيد. جز هدف اصلی شايد لازم باشد در مواردی هدف فرعی هم داشته باشيد. اگر در صورت كم آوردن زمان يا دليل ديگر به هدف اصلی دست پيدا نكرديد يک جايگزين داشته باشيد.
نظارت بر حسن اجرای برنامه
از هر عاملی برای خوب اجرا شدن برنامه استفاده كنيد. با همه يكسان رفتار كنيد، تصور اينكه سرپرست با يكی از اعضا نزديک‌تر شده است برای تيم نامناسب است. در هر لحظه بدانيد هر يک از اعضای گروه كجا هستند. با تعدادی برنامه اجرا كنيد كه بتوانيد روی آنها مديريت خوبی داشته باشيد، نه بيشتر.
جز تقسيم كار تقسيم بار بين افراد را با توجه به ويژگی‌هايشان انجام دهيد. دقت داشته باشيد كه وسايل انفرادی هريک مناسب همان برنامه باشد.
كنترل روحی و جسمی اعضا
برنامه يکروزه با ده روزه متفاوت است. مطمئنا وضعيت روحی و جسمی شركت‌كنندگان در روز اول با روز دهم تفاوت خواهد كرد. مراقب بی‌حوصله شدن و فرسوده شدن شركت‌كنندگان باشيد.
اين وضع حتی ممكن است در يک برنامه يکروزه هم به وجود آيد. وقتی شور و نشاط ساعات اوليه به خستگی ساعات آخر تبديل می‌شوند اعضای تيم ممكن است حتی در مواردی به افرادی پرخاشجو تبديل شوند. حتی برخوردهای اعضای تيمتان با يكديگر بايد مورد توجه شما قرار داشته باشد.
كاردانی هنگام بروز خطر
ويژگی يک مدير آزموده گرفتن بهترين تصميم در بدترين موقعيت است. هنگام بروز خطر بايد سريع تصميم گرفت و آن تصميم بايد درست باشد. گاهی اوقات بدون مشاوره با ديگران و به سرعت بايد تصميم بگيريد، هميشه برای اين نوع تصميمگيری آماده باشيد.
احترام به مردمان
به آداب و رسوم كوه‌نشينان احترام بگذاريد هيچگاه رفتاری نداشته باشيد كه به نظر آنان تحقيرآميز شمرده شود. آنها را دست كم نگيريد و تصور نكنيد كه شما به هر دليل از آنها برتريد.
احترام به طبيعت
طبيعت را آلوده نكنيد. اكوسيستم‌های كوهستانی آسيب‌پذيرترين اكوسيستم‌ها شمرده می‌شوند. در نيم قرن اخير بيشترين آلودگی و تخريب را در ارتفاعات بالای 3000 متر توسط كوهنوردان صورت گرفته است.
مرحله سوم مديريت در كوهنوردی – پس از برنامه
اطلاع رسانی
آيا برنامه شما آن اندازه اهميت دارد كه ديگران بتوانند از آن استفاده كنند. با برگزاری جلسه‌های گزارش و نمايش فيلم و اسلايد و درج در نشريه‌های ورزشی تجارب خود را برای ديگران شرح دهيد. فاصله زمانی مناسب بين اجرای برنامه و اطلاع‌رسانی مهم است. شرح يكی از مهمترين برنامه‌های كوهنوردی ايران به صورت كتاب منتشر شد، اما 5 سال پس از اجرای برنامه.
تسويه حساب
بلافاصله پس از پايان برنامه حساب‌های برنامه را مشخص كنيد. به هريک از شركت‌كنندگان برگه‌ای دهيد كه در آن ريز مخارج برنامه ثبت شده باشد، اگر وقتی برای اين كار نيست، برای هريک از شركت‌كنندگان فهرست مخارج را بخوانيد.
منبع: كارآموزی سنگنوردی (كميته كوهنوردی فدراسيون كوهنوردی ج.ا.ايران)