صعود زمستانی – کوهنوردی در فصول سرد

تفاوت‌های زیادی در اصول و برنامه‌ریزی‌های مربوط به اجرای یک صعود زمستانی و شبیه به همان برنامه در فصل گرم وجود دارد. این تفاوت‌ها به ویژه در مواردی از قبیل تجهیزات و وسایل کوهنوردی، آب و هوای نامتعادل، وجود مشکل‌سازترین عارضه طبیعی بر سر راه تیم‌های اعزامی، یعنی بهمن، حجم سنگین برف و تدارکات، هر یک به خودی خود مانعی بزرگ بر سر راه کوهنوردان به هنگام اجرای یک صعود زمستانی به شمار می‌روند.

غالباً پس از طی یک دوره چندساله از ابتدای فعالیت‌های حرفه‌ای کوهنوردی، تفکر اجرای همان برنامه‌ها در زمستان به وجود می‌آید و بر این اساس برنامه‌ریزی‌های دشوار صعود زمستانی آغاز می‌گردد. برای اجرای هرچه موفق‌تر یک برنامه صعود زمستانی نیاز به پیش‌بینی‌هایی است که به صورت مشروح بیان می‌گردد.

انتخاب قله

همانطور که اشاره شد، افراد و یا جمع کوهنوردان معمولاً پس از طی یک دوره فعالیت ممتد و طولانی به فکر صعود زمستانی می‌افتند. از یکسو انتخاب قله در شرایط اولیه بسیار مهم است و از سوی دیگر، تنوع ارتفاعات در ایران نکته‌ای است که نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد.

به طور معمول ارتفاعات زیر ۲۰۰۰ متر در ایران مشکلات زیادی برای صعود ندارند. شبیه همین وضعیت تا حدود ارتفاع ۳۰۰۰ متر نیز تقریباً حفظ می‌گردد. اگرچه قلل زیر خط ۳۰۰۰ متر غالباً صخره‌ای هستند و از این نظر صعود به آنها در زمستان با دشواری‌هایی روبرو است، اما وجود حدود ۱۵ هزار قله بالای ۳۰۰۰ متر در ایران، انگیزه صعود به قلل زیر این خط را از گروه‌های صعودکننده خواهد گرفت.

بنابراین کوهنوردان به نوبه خود به این خط ارتفاع عادت کرده و برای آن برنامه‌ریزی می‌نمایند. شرایط صعود زمستانی در همه جای دنیا تقریباً مشابه هم است. مثلاً صعود به قلل زیرخط ۶۰۰۰ متر در بیشتر موارد دشوار است. این قلل غالباً صعود نشده باقی مانده‌اند. ۷۰۰۰ متری‌ها، یکی پس از دیگری فتح شده‌اند و تاکنون تعداد نسبتاً کمی از برج‌های ۷۰۰۰ متری و قلل فرعی آن صعود نشده هستند.

انتخاب قله برای صعود زمستانی از آن روی مهم است که طول مسیر و ارتفاع بیشتر باعث افزایش تدارکات و افزایش تجهیزات کوهنوردی می‌شود. از صعود انفرادی به ارتفاعات که بگذریم برای صعود زمستانی به قله ۳۵۰۰ متری در ایران (به جز مواردی که این اتفاقات در قلب مجموعه قلل قرار داشته باشند) به طور کلی یک برنامه حداکثر دو تا سه روزه باید طرح‌ریزی شود.

در صعودهای دو تا سه روزه به دلیل سرعت صعود، نزدیکی قله به کمپ اول و یا آبادی و باقی نماندن وسایل و امکانات در روزهای متوالی در کوه از عهده اجرای برنامه به خوبی بر خواهید آمد. اما برای صعود به قلل بالای خط ۴۰۰۰ متر در ایران به طور کلی مشکلات مهمی وجود دارد که برخی از آنان عبارتند از:

۱ – عمقی بودن ۴۰۰۰ متری‌ها در قلب مجموعه قلل به طوری که غالباً می‌باید دو تا سه روز مسیری را طی کرد تا به کمپ ۲ و یا ۳ آن قله رسید و در این حال وسایل کوهنوردی می‌باید به طور مرتب، تر و خشک شده و آماده برای کارایی بهتر شوند.

۲ – هوای نامساعد جوی یکی دیگر از مشکلات صعودهای ۴۰۰۰ متری‌ها به شمار می‌رود. شدت وزش باد در ارتفاعات بالای ۴۵۰۰ متر افزایش چشمگیری می‌یابد. در برخی از نقاط مهم و مشهور ایران همچون دماوند، علم کوه و سبلان این مشکل شدیدتر است.

۳ – قلل بالای ۴۰۰۰ متر همچون ۳۰۰۰ متری‌ها در معرض خطر ریزش بهمن قرار دارند.

مسیرها می‌بایست در فصول گرم سال شناسایی شوند و معمولا بهتر است تدارکات موردنیاز در فصل‌های گرم قبلاً به کوهستان حمل گردد. بنابراین انتخاب درجه سختی ارتفاعات عنوان یکی از عوامل موثر در صعود کوهنوردان قرار دارد.

شناسایی مسیر

معمولاً به دشواری می‌توان صعود زمستانی را از مسیرهای تابستانی اجرا کرد. به همین دلیل برای انجام صعود زمستانی نیازمندیم که مسیر صعود را بشناسیم. در این گونه شناسایی‌ها مسیر مورد نظر از قبیل یال یا خط‌الرأس و مسیر دستیابی به نقطه اولیه به خوبی در طی یک برنامه به خصوص در فصل بهار شناسایی می‌شوند.

در اوایل بهار هرسال بهمن‌های زیادی فرو می‌ریزد. این زمان برای شناسایی محل ریزش بهمن‌ها و شکل و فرم زمستانی قله برای انجام یک برنامه در سال بعد بسیار مناسب است. کوهنوردان و اندک طراحان مسیرهای صعود در ایران به طور معمول در این فصل به بررسی دقیق راه‌های صعود می‌پردازند.

مدت زمان رسیدن از نقطه‌ای به نقطه دیگر، مکان‌های مناسب برای کمپ زدن و نقاطی که برای بارگذاری مناسب هستند، همچنین راه‌های فرعی در ارتفاع برای خروج اضطراری گروه به هنگام حادثه به خوبی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

برنامه تمرینی و بارگذاری برای ارتفاعات بالای ۴۵۰۰ متر در ایران

پس از انتخاب و شناسایی مسیر صعود زمستانی توسط کوهنوردان زبده و متخصص، بنا بر وضعیت قله و مدت زمان صعود، میزان بار، مواد غذایی و وسایل گروهی از قبیل لوازم پخت و پز و روشنایی و سوخت برآورد می‌گردد. (به جز موارد صعودهای کم تعداد به روش آلپی)

چون حمل اینگونه بارها به هنگام اجرای برنامه اصلی نیازمند دو تا سه روز زمان اضافی برای حمل بار به کمپ‌های بالاتر و ناگزیر، اتلاف وقت و انرژی افراد و از دست دادن احتمالی وضعیت‌های هوایی بسیار مناسب در برنامه خواهد شد، به هنگام اجرای یک برنامه تدارکاتی و تمرینی صعود بر روی قله مورد نظر (که نیم‌نگاهی نیز به مبحث انتخاب افراد در آن وجود دارد) بارهای گروه در فصول معتدل سال به محل از قبل تعیین شده حمل و در بشکه‌های غیرقابل نفوذ در خاک و یا در لابه‌لای صخره‌ها دفع می‌گردد.

بسیار مناسب خواهد بود که اجرای اینگونه برنامه‌ها در فاصله نسبتاً نزدیک به زمستان یعنی اوایل پاییز اجرا گردد. در این نوع برنامه تمرینی و تدارکاتی، افراد ضمن آشنایی با مسیر صعود در فصل پاییز و باد سرد هنگام همراه با برف احتمالی، مهارت‌های خود را در مواجهه با قله محک خواهند زد. دفن بارها، علامتگذاری محل و آشنایی دستکم چهار نفر از اعضای گروه با محل ضروری به نظر می‌رسد.

انتخاب افراد

از جمله مهمترین بخش‌های مربوط به کوهنوردی در زمستان انتخاب افراد است. اینگونه انتخاب‌ها همواره می‌باید در هنگام اجرای برنامه‌های تمرینی و تدارکاتی و مرور برنامه‌های زمستانی پیشین مورد نظر متخصصان قرار گیرد. صرف نظر از تکنیک‌های انفرادی و تمرینات کوهنوردی، حالات روحی و روانی و جسارت افراد در خلال برنامه‌ها باید مد نظر واقع شود.

چه بسیار برنامه‌های زمستانی که از نیمه راه دچار مشکل و یا در خلال اجرا درگیر مسائل روانی و روحی بسیاری شده‌اند که این امر می‌تواند تأثیر نامساعدی بر جو حاکم بر یک تیم کوهنوردی بزرگ در صعود زمستانی بگذارد.

انتخاب افراد در دو مرحله عملی و تئوری و در خلال برنامه‌های تمرینی و با در نظر گرفتن توانایی‌های آنها در مقابله با فشارهای گوناگون روحی و جسمی به نتیجه نهایی خواهد رسید. درستی این انتخاب می‌تواند تأثیر شایسته‌ای در توان اجرایی یک گروه و یا یک تیم برای موفقیت در برنامه موردنظر بگذارد.

شکل برنامه‌های تمرینی برای صعود زمستانی

در مورد چگونگی اجرای برنامه‌های تمرینی نظریات گوناگونی وجود دارد. برخی معتقد به اجرای برنامه زمستانی، یا به قولی پیش برنامه‌های زمستانی بر روی ارتفاعات کوتاه‌تر و یا بلندتر نزدیک به آبادی‌ها در زمان‌هایی کمتر و یا حتی بر روی خود قله اصلی در اوایل فصل سرما هستند.

برخی نیز به تمرینات صعود بر روی یک قله نسبتا مرتفع در نزدیکی هر شهر برای یک صعود بزرگ قناعت می‌کنند. طبیعی است که نسبت به اهمیت انجام برنامه اصلی لزوم به خطر نینداختن افراد در طی برنامه‌های تمرینی یک اصل مهم و اجتناب‌ناپذیر است که باید مورد توجه قرار گیرد.

البته به نظر می‌رسد صعود به قلل در دسترس‌تر و یا حتی تکراری در هوای نامساعد نیز می‌تواند کارگشا باشد. به هنگام اجرای برنامه‌های تمرینی، حتی یک روزه، لزوم صعود به قله و منصرف شدن از آن حتی در هوای خراب، بیواک یا شب‌مانی بر روی قله یا در خلال راه و جمع و جور کردن تیم صعودکننده، نقش مهمی در موفقیت نهایی تیم‌های اعزامی خواهد داشت.

سرپرستی صعود زمستانی

از مهم‌ترین بخش‌های صعودهای زمستانی تجربه سرپرستی برنامه است. برای اجرای یک صعود زمستانی موفق به صورت کم تعداد و یا گروهی، باید یک شخص آشنا به راه‌ها و با تجربه در زمینه مسائل و مشکلات کوهنوردی به عنوان رهبر و یا سرپرست گروه صعود انتخاب شود.

سرپرست گروه مسئولیت اجرای برنامه را بر عهده می‌گیرد. بنابراین موفقیت و شکست هر برنامه ارتباط مستقیمی با سرپرستی او خواهد داشت. گاه مشکلات زیادی به هنگام اجرای برنامه‌های کوهنوردی به خصوص در زمستان پیش می‌آید که اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

توجه به راهنمایی‌ها و فرامین سرپرست برنامه حتی در هوای مساعد، نظیر بازگشت به دلیل خاص و یا صعود مجدد و یا صعود در هوای نامساعد، بازگشت از نزدیکی قله، اقامت اجباری، امداد و نجات و فرود سریع، مسئله‌ای است که می‌باید هر کوهنورد قبل از پذیرفتن شرکت در برنامه تحت سرپرستی فردی خاص آن را مد نظر قرار داده و سپس در آن برنامه شرکت کند.

طبیعی است در خلال اجرای هر برنامه زمستانی مشکلاتی به وجود می‌آید که سرپرست گروه با استفاده از دیدگاه‌های افراد گروه به بررسی و رفع آنها خواهد پرداخت. در برخی از برنامه‌های کوهنوردی تصمیم‌گیری‌های افراد متفاوت از یکدیگر و با نظارت عالیه یک سرپرست انجام می‌گردد.

مثلاً شخصی به عنوان سرپرستی صعود انتخاب می‌شود که در واقع با نظر سرپرست اصلی برنامه اجرای نقطه نهایی صعود را برعهده می‌گیرد. شاید بخش‌های دیگری نیز به این ترتیب به صورت اتصال حلقه‌های کمک به گروه صعودکننده و تا حدودی مستقل در یک برنامه شرکت داشته باشند.

از جمله مهمترین تقسیم‌بندی‌ها و وظایف به هنگام اجرای یک برنامه عبارتند از:

• سرپرستی صعود
• کمک سرپرست و مسئولین تدارکات
• روابط عمومی
• بی سیم
• دوربین
• فیلمبرداری
• امداد و نجات

پشتیبانی گروه در شهر

به دنبال کلیه پیش‌بینی‌های ضروری برای موفقیت هرچه بهتر برنامه زمستانی می‌بایست به فکر تدابیری بود که در صورت بروز حوادثی خاص در کوهستان، با ارتباط سریع اعضای امداد هر چه زودتر خود را به تیم برسانند. برای انجام این مهم معمولاً پس از اتمام کارهای تمرینی و تدارکاتی و تعیین مسیر حرکت دقیق، با دوستانی در شهر مشورت شده و تعدادی از افراد، برای انجام هر گونه کمکی در این زمینه آماده می‌شوند.

بدیهی است در صورت بروز حادثه و یا درخواست کمک، اعضای پشتیبانی به دلیل آمادگی قبلی، بسیار سریعتر از موارد عادی خود را به منطقه رسانده و کمک‌های لازم را انجام خواهند داد.

استفاده از جانپناه و پناهگاه

کوهنوردان فقط در صورت داشتن وسایل کافی و مناسب زمستانی و خصوصا چادرهای خوب باید به اجرای برنامه اقدام نمایند. استفاده و اتکا به وسایل امانی و پشتیبانی جانپناه به طور کلی امری غیرعادی به شمار می‌رود اما به دلایل خاصی بسیاری از کوهنوردان مایلند از جانپناه و پناهگاه استفاده کنند زیرا در آنجا می‌توانند برای مدتی طولانی و تا بهتر شدن هوا از سرمای زمستان محفوظ بمانند.

صعود در هوای نامساعد

برای کوهنوردان باتجربه و تکنیکی امر صعود به قله و دستیابی به هدف آرزوی بزرگ به شمار می‌آید. اگرچه صعود به قله در شرایط بسیار خطرناک، امری غیرعقلانی است اما بسیاری از کوهنوردان با تکیه بر تجارب شخصی خویش و تمرینات مداوم در صعودهای طولانی به این مهم دست یافتند که با روش‌های دقیق و سنجیده، کمپ به کمپ، حتی با ارتفاع گرفتن حداقل نیز می‌توان در هوای خراب پیشروی کرد.

بدیهی است که صعود در هوای نامساعد بستگی کاملی به فرامین سرپرست دارد.

پیشگیری برنامه جایگزین برنامه اصلی

با توجه به اینکه هر کدام از افراد شرکت‌کننده در صعودهای بلند زمستانی دارای مشکلات و برنامه‌ریزی‌های اجتماعی اقتصادی خاص خود هستند، لزوم توجه به زمان‌بندی در اجرای یک برنامه موفق اهمیت ویژه‌ای دارد. در این زمان‌بندی شخص باید با پیش‌بینی احتمال صرف زمان برای یک یا دو روز بیشتر به واسطه مشکلات راه‌ها و جاده‌ها، بهمن و بروز مشکلات دیگر امور روزمره خود را در شهر یا خانواده تنظیم می‌کند.

زمانی که تیم‌های کوهنوردی به یکی از مشکلات فوق برخورد می‌کنند از زمان اصلی آنها برای اجرای برنامه کاسته خواهد شد، طبیعی است در زمانی که بیشترین تلاش‌ها در طی حداقل سه ماه برای انجام یک برنامه زمستانی برنامه‌های تمرینی و تدارکاتی انجام پذیرفته، در شرایطی که موقعیت زمانی به نفع گروه نیست لزوم پیش‌بینی برنامه جایگزین امری حساس و بسیار مهم است.

از یک سو تغبیر برنامه، آرامش روحی و روانی تیم را تا اندازه‌ای به هم می‌ریزد و از سوی دیگر این تغییر مسیر یا برنامه حتما می‌باید به اطلاع تیم پشتیبان در شهر برسد. در اینگونه موارد بسیار نادر از قبل می‌بایست پیش‌بینی لازم انجام پذیرد و به تمامی افراد شرکت‌کننده در برنامه تفهیم می‌شود.

گزارش صعود زمستانی

پس از اتمام کار هر صعود زمستانی ضروری است به منظور اطلاع از سایر همنوردان و استفاده گروه‌های بعدی گزارشی مستند از کل برنامه به صورت مکتوب به همراه عکس و کروکی و فیلم تهیه شود در گزارش برنامه، درج وضعیت‌های مخلوط آب و هوایی و بهمن و نقاط بهمن گیر و مسیر صعود، به همراه ضمانتی کردن آن و سایر مسائل و مشکلات موجود ضروری است.

منبع: “کوهنوردی در ایران” علی مقیم