تفاوت کوهنوردی در تابستان و زمستان
تفاوت کوهنوردی در تابستان و زمستان بسیار است که در اینجا به مهمترین این موارد اشاره می‌کنیم. در زمستان و اوایل بهار کوهنوردی به واسطه وجود برف و یخ مشکلتر است و باید آن را جدی گرفت. در ارتفاع بالای چهار هزار متر شرایط قطبی حکم فرما است و به همین دلیل آمادگی، توان و استقامت بیشتری در مقایسه با فصول دیگر دارد.
کوچکترین بی‌احتیاطی باعث صدمات و خطرات جدی می‌شود. به همین خاطر تلفات این دو فصل بسیار زیاد است. وزش باد سرد خیلی زود باعث بی‌حس شدن اعضای شما می‌شود مگر اینکه ضدباد خوبی داشته باشید و مرتب حرکت کنید.
در زمستان و اوایل بهار یک روز آفتابی و بدون باد تبدیل به کولاک و یا باران می‌شود. برف، مسیریابی را فوق‌العاده مشکل می‌کند و نه تنها راه‌ها بلکه تکه سنگ‌ها را نیز می‌پوشاند. اگر چه غفلت و بی‌توجهی در تابستان چندان خطرناک نیست ولی در زمستان اگر با فوت و فن کوهنوردی آشنا نباشید خطر مهلکی به شمار می‌رود.
طول روز در زمستان کوتاه (کمتر از ۸ ساعت) و شب‌ها بسیار طولانی است (۱۶ ساعت). بنابراین خیلی زود در این فصل با تاریکی روبرو می‌شوید. از شب‌زنده‌داری اضطراری در این فصل به هر قیمتی که شده باید خودداری کرد.
تفاوت‌های اساسی ذکر شده در بالا بین شرایط زمستانی و تابستانی گاهی اوقات مشهود و بارز نیستند. مثلاً در زمستان در دره (ارتفاع کم) هوا مانند تابستان بسیار گرم است در حالیکه در ارتفاع دو هزار متری و بیشتر کاملاً سرد می‌باشد.
اگر توده‌های ابر در ارتفاع پایین سیر کنند، برف و یخ در قسمت بالای کوه و احتمالاً دیده نمی‌شود و کوهنوردان کم تجربه ممکن است با تجهیزات ناکافی عازم ارتفاعات شوند در حالیکه با این عمل خود دست به کار خطرناکی زده‌اند و نتیجه آن تلفات و ضایعاتی است که همگی کم و بیش با آن برخورد کرده‌ایم یا لااقل شنیده‌ایم.
از طرف دیگر در زمستان کوهنوردی بسیار دلچسب و فرح‌انگیز است. توده‌های برف، کوه‌ها و تپه‌ها را به شکل زیبائی آراسته می‌سازد. مسیری که در تابستان سخت و کشنده است در این فصل صاف و هیجان‌انگیز می‌شود. کوه‌ها به نظر بزرگتر می‌آید و ممکن است کوهنوردان مبتدی را وسوسه کند.
ولی بهتر است در شرایط برفی به ارتفاعات نرویم و در دامنه‌های کوه‌ها و تپه‌های مجاور به کسب تجربه بپردازیم، زیرا کوهنوردی در شیب‌های تند و ارتفاعات بالا مخصوص کوهنوردانی است که روی برف و یخ تجربه دارند و به هیچ وجه مناسب کسانی که تجربه محدودی در کوهنوردی‌های مقدماتی دارند نیست. حتی در مسیرهای خیلی ساده زمستانی ممکن است ما با شرایط سخت صعود از یخ و برف مواجهه شویم.
به همین جهت لازم است که از افراد با تجربه به منظور یادگیری فنون و تکنیک‌های یخ و برف کمک بگیریم.
تجهیزات زمستانی کوهپیمایی
در زمستان و اوایل بهار تمام وسایل تابستانی به اضافه تجهیزات لازم برای مقابله با شرایط یخ و برف بشرح ذیل لازم می‌آید: یخ شکن یا کرامپون، رکاب برفی، دستکش، عرق‌گیر اضافی، شلوار و کاپشن ضدباد، کت پر، عینک، کلنگ کوهنوردی (به تعداد) لنگر برف بعنوان تکیه‌گاه برای صعود از شیب‌های تند و چکش یخ شکن که آنرا می‌توان در مواقعی که احتیاج بدان نیست پشت کوله پشتی یا فاصله بین کوله و پشت قرار داد.
از کلنگ کوهنوردی نباید بعنوان چوب دستی یا عصا استفاده کرد چون نه تنها آهنگ حرکت شما را بهم می‌زند بلکه نوک آن را کند می‌نماید.
بردن عده زیادی از افراد بی‌تجربه بخصوص افراد جوان در ارتفاعات، کوهپایه‌ها و در هوای نامساعد زمستان کار عاقلانه‌ای نیست. بهتر است که برنامه‌ها را در تابستان که شرایط مساعد است انجام داد. ولی اگر صعود اجتناب‌ناپذیر است مسیرهای کم ارتفاع را انتخاب کنید به ویژه اگر برف و یخ ارتفاعات کوه را پوشانده باشد.
فردی که مسئولیت سرپرستی گروه بی‌تجربه‌ای را در یک صعود زمستانه بر عهده می‌گیرد باید، کوهنوردی شایسته بوده و حداقل دو سال با گروه‌های متشکل کوهنوردی همکاری داشته و بتواند در شرایط مختلف با کلنگ، لنگر برف و طناب کار کند. باید بداند در چه شرایط و در چه مسیرهایی بروی برف سر خورد، یا اسکی نمود و در چه مواقعی نباید باین کار مبادرت نماید.
در هنگام سرسره بروی برف علاوه بر داشتن مهارت و آشنایی با تکنیک‌های آن، شرایط برفی را هم باید در نظر گرفت بسیاری از حوادث ناگوار ناشی از عدم توجه به یکی از دو عامل فوق بوده است.
شرایط برف و یخ
تفاوت کوهنوردی در تابستان و زمستان بسیار زیاد است. شرایط آب و هوا در زمستان بسیار متنوع است. یک باد گرم ممکن است خیلی زود برف‌ها را ذوب کند یا باعث باران شود. یخ زدن مسیرهای کوهنوردی نتیجه آب شدن برف در اثر همین باد گرم و یا باران و یخ زدن دوباره آن است.
روزهای گرم و شب‌های سرد باعث پودر شدن برف می‌شود که در این صورت کوهنوردی بسیار راحت است. با عمل مداوم آب شدن برف و یخ بستن دوباره آن، برف محکم می‌گردد. اگر این پوشش ادامه پیدا کند، نتیجه آن برف سخت و یخ است. در ارتفاعاتی که برف نمی‌بارد در اثر برودت و وزش باد حتی روی صخره‌ها ممکن است قشری از یخ به وجود آید.
به نظر بیشتر مردم درجات شیب برف بیش از واقع به نظر می‌آید. در اینجا به لحاظ اهمیتی که شیب‌های برفی در کوهنوردی دارند به ذکر طبقه‌بندی درجات شیب برف می‌پردازیم.
- شیب ملایم (۰ تا ۱۵ درجه)
- شیب متوسط (۲۵ تا ۳۵ درجه)
- شیب تند (۳۵ تا ۵۰ درجه)
- شیب بسیار تند (بالای ۵۰ درجه)
صعود مارپیچی ( Zigzag ascent )
بهترین روش برای صعود از شیب‌های تند این است که با صعود مارپیچی از شیب کاست. با این روش نه تنها می‌توانید با تمام کف پا راه بروید، بلکه به تناوب سنگینی بدن را نیز تحمل می‌کنید به علاوه در صورت لغزیدن نفر جلو خطری برای شما پیش نمی‌آید.
برف نوردی
در موقع تغییر مسیر از چپ به راست برای پای چپ جا پای کافی درست کنید و از راست به چپ بر عکس. کلنگ کوهنوردی هم به تناوب در سمت راست شیب باید در دست راست و در سمت چپ شیب باید در سمت چپ باشد. با هر قدم کلنگ کوهنوردی تا دسته در برف فرو رفته باشد.
فرود
در برف نرم، بهتر است که صورت شما به طرف دره یا سراشیبی باشد ولی اگر از برف مطمئن نیستید، به پهلو یا به پشت قرار بگیرید و کلنگ کوهنوردی را در برف فرو کنید و با نوک کفش جای پا درست نمائید. اگر برف نرم است وقتی روی شما به طرف سراشیبی است باید با پاشنه پا جا پا درست کنید. جای پا باید طوری باشد که درهم فرو نروند یعنی زیاد نزدیک به هم نباشند.
آیا زمستان برای صعود مناسب است؟
چرا صعود در زمستان؟
کوهنوردی جدی در غیر زمستان هم بی‌خطر نیست، پس چرا در فصل پربرف که هوایی سردتر و متغیر و روزهای بسیار کوتاه دارد؟! پاسخ ساده است. اطلاعیه فدراسیون (یا دیگر سازمان‌ها) که به آن اشاره شده، برای عموم مردم است که توقعشان از کوهنوردی اجرای یک برنامه با کم‌ترین خطر ممکن، به منظور تفریح یا اجرای ورزشی سبک و «سالم» است.
اما گروه‌های کوچکی از کوهنوردی هستند که مصداق این سخن «کریس بانینگتون» ـ کوهنورد و کوه‌نویس بزرگ ـ هستند: “یک جاذبه بزرگ کوهنوردی، لذت تشنه‌آور خطر کردن است …”.
دست و پنجه نرم کردن با سخت‌ترین شرایط (هوای سردتر، برف سنگین‌تر، بادهای سخت‌تر، روزهای کوتاه‌تر)، دیدن آن روی با شکوه‌تر و وحشی‌تر کوهستان و برخورداری از سکوت آسمانی آن و به جا گذاشتن رکورد، از انگیزه‌های کوهنوردانی است که در زمستان به کوه می‌زنند.
اما صعود زمستانی برای کسانی است که در کوهنوردی تابستانی مهارت یافته‌اند، آموزش کافی دیده‌اند و به وسایل مناسب مجهزند.
اهمیت و اولویت این سه عاملی که به آن اشاره کردم، به همین ترتیب است. یعنی برای کار زمستانی، پیش از هر چیز باید تجربه خوبی در کوهپیمایی عادی به دست آورد، آموزش‌های تئوریک (با مطالعه و شیوه‌ی چهره به چهره) را دوره کرد و دست آخر تجهیزات لازم را تهیه و به آنها اعتماد کرد.
به بیان دیگر، این وسایل خوب نیست که شما را قادر به اجرای یک برنامه ناموفق یا کم‌خطر زمستانی می‌کند، بلکه تجربه و دانش شماست که بخش عمده کار را تضمین می‌کند. همین جا لازم به توضیح است که تجربه و دانش، دفع‌کننده حتمی خطرهای کوهنوردی زمستانی (و به طور کلی هر نوع کوهنوردی دیگر) نیست، بلکه سبب آن می‌شود که در میدان سخت و بی‌ترحم این ورزش خوب بازی کنید و مرتکب خطاهای فاحش نشوید (شاید!).
رفتن به کوه در زمستان، بدون تمرین و بی‌آنکه بر جزئیات فنی کار مسلط باشید، اقدام به خودکشی است – حتی اگر جدیدترین و گران‌بهاترین وسایل را با خود داشته باشید، اما اگر بهترین پوشاک و چادر را نداشته باشید، ممکن است که تجربه و دانش‌تان شما را زنده نگه دارد؛ چه با فرمان به موقعی که برای برگشت می‌دهد، و چه با اجرای ریزه‌کاری‌های فنی یا ابتکار زدن‌های مکارانه.
کوهنوردی زمستانه آمیزه تجربه و شور
کوه در زمستان جلوه‌ای پرشکوه و دیدنی دارد، اما وای اگر آن روی تند خوی‌اش بالا بیاید! هیچ کس نمی‌تواند بگوید که “کوه مرا دوست دارد و آزارم نمی‌دهد”. در واقع کوه همه را دوست دارد و زیبایی و نعمت‌های خود را به همگان چه پا بر آن بگذارد یا نه – ارزانی می‌دارد، اما او به راه خود می‌رود و معصومیت آن خالی از خصلت وحشیانه و خشن نیست.
«جوری کوکوچا» (کوهنورد اعجوبه‌ای که اندک زمانی پس از «رینهولد مسنر» موفق به صعود ۱۴ قله‌ی بالای هشت هزار متر شد در مدتی بسیار کمتر از مسنر، به جز اولین هشت هزارمتری خود، بقیه را در زمستان یا از مسیرهای نو صعود کرد) گفته بود که کوه‌ها با او مهربانند. ولی او در سال ۱۹۸۹ در برنامه صعود جبهه جنوبی «لوتسه» سقوط کرد و کشته شد.
ذوق و دیدن ستیغ‌ها و دامنه‌های پربرف و اشتیاق درگیری با مشکلات، نمی‌تواند جایگزین تمرین‌هایی که لازمه روبه‌رو شدن با شرایط سخت زمستانی است بشود، برای داشتن یک صعود زمستانی خوب، باید مسیر را در تابستان صعود کرده باشید و یا دست کم اطلاعات مسیر مورد نظر را خوب جمع کرده باشید و کوهنوردی مشابه را در جاهای دیگر به انجام رسانده باشید.
برای یادگیری کوهنوردی به ویژه ریزه‌کاری‌های کار فنی و زمستانی، هیچ‌جا بهتر از گروه‌ها و باشگاه‌های کوهنوردی نیست. در این جاها می‌توان از تجربه دیگران برخوردار شد، با دیدن کارهای دیگران انگیزه یافت، برای اجرای برنامه خود «پا» پیدا کرد و با تأثیر «هم نیروزایی»، synergic، کار گروهی به توانی بالاتر از جمع ساده‌ی توانایی‌های فردی دست یافت.
حتی کسانی که کارهای برجسته انفرادی انجام داده‌اند (برای مثال در ایران؛ زنده یاد جلال فروزان و محمد نوری) دانش و تجربه خود را در جریان کار گروهی و در گروه‌های کوهنوردی به دست آورده‌اند. این افراد پس از رسیدن به حدی از قابلیت، ممکن است به دلایلی و در چند روز کاری هم به برنامه های انفرادی دست بزنند.
چند نکته
کوهنوردی در زمستان کاری جدی است که خطرهایی در بر دارد. بدانید که چه می‌کنید و بکوشید که خانواده و نزدیکان شما هم از واقعیت‌های کار مورد علاقه‌تان اطلاعاتی داشته باشند. خود را با بیمه‌های مناسب پوشش دهید.
بدون آنکه در کوهنوردی غیر زمستانی مهارت یافته باشید، در زمستان به کوه نروید.
گاه کوهنوردی در ماه های خارج از فصل رسمی زمستان هم می‌تواند به اندازه‌‌ای و حتی بیشتر از صعود زمستانی دشوار یا خطرناک باشد. فروردین ماه می‌تواند هوای بسیار متغیر و پرخطری داشته باشد، چند نفر از برترین کوهنوردان دماوندپیمای ایران در فروردین جان خود را در راه صعود به قله دماوند از دست داده‌اند: مجید بنی‌هاشمی، فرامرز فرامرزپور و پسرش مرتضی، و جلال فروزان.
- گروه های کوچک (۶-۵ نفره) ترکیب خوبی برای صعود زمستانی است. در چنین گروهی هم قابلیت تحرک زیاد است، هم امکان امداد در شرایط اضطراری هست، و هم به راحتی می‌توان پسماندها را جمع‌آوری کرده و از آلوده‌سازی و تخریب محیط جلوگیری کرد.
- در انتخاب وسایل خوب دقت کنید: لازم نیست جدیدترین کفش و پوشاک موجود در بازار را بخرید، با کوهنوردان با تجربه مشورت کنید و وسایل خود را در برنامه‌های یک روزه زمستانی یا در مسیرهای شناخته شده و مطمئن امتحان کنید و چیزهای اضافه با خود نبرید. بارکشی در شیب‌های پوشیده از برف طاقت‌فرسا است.
- حدود سه برابر زمانی که صرف یک صعود در تابستان می‌کنید، برای همان صعود در فصل زمستان در نظر بگیرید.
- شیوه‌های مقابله با سرمازدگی و دیگر خطرها را فرابگیرد. اصول جست‌وجو و نجات را در برنامه‌های پیش از صعود‌های بزرگ تمرین کنید.
- یاد بگیرید که کارهایی مانند بستن بند کفش، عکاسی، حمایت کردن و هر کار دیگری با وسایل کوهنوری را با دستکش انجام دهید.
- عینک مناسب (ضد UV) و کرم ضدآفتاب را فراموش نکنید.
- جانورانی مانند بزکوهی و میش، در زمستان باردار هستند، و در مواردی ممکن است به علت گرسنگی و خستگی توان فرار نداشته باشند. با آنها مهربان باشید و آسوده‌شان بگذارید. حیواناتی مانند خرس هم ممکن است در سوراخ‌ها و غارها در حالت نیمه خواب باشند به این گونه مکان ها نزدیک نشوید.
- از سوزاندن شاخه درختان و بوته‌ها برای گرم کردن خود بپرهیزید.
- حتما نکات بالا در مکانی وزمانی بسیار مفید خواهند بود. کوهنوردی را در زمستان جدی بگیرید!!!.
چند مهارت و هنر بیواک کردن در زمستان و شرایط دشوار
زندگی در طبیعت و کوهنوردی در شرایط سخت نیازمند داشتن مهارت‌های زنده ماندن در طبیعت و هنر بیواک کردن و… می‌باشد. شرایط طبیعت تا حدودی قابل پیش‌بینی نیست با داشتن اطلاعات کافی از ورزشی که با آن زندگی می‌کنیم لذت ببریم:
کوهنوردی در زمستان می‌تواند روشی عالی برای دور شدن از شلوغی و محیط شهری باشد. این نوع جدایی از محیط شهری به زیبایی تجربه می‌افزاید، اما خطر را هم اضافه می‌کند. وقتی در محیطی سرد تنها هستید، آگاهی از اینکه در یک وضعیت اضطراری چکار باید بکنید مهم است.
سرپناه های اضطراری
به احتمال زیاد با خودتان چادر خواهید داشت، اما چرا درست کردن سرپناه با بلوک‌های برفی را یاد نگیرید؟ بسته به شرایط، گاهی اوقات می‌توانید بلوک‌هایی را بدون ابزار، با استفاده از پاهای‌تان درست کنید و بعد آنها را از زیر بلند کنید. در حیاط خود آن را تمرین کنید تا یاد بگیرید. در یک وضعیت زنده‌مانی، یا اگر هوا شدیدا سرد شد، می‌توانید چادرتان را پشت دیواری از بلوک‌های برفی برپا کنید تا جلو باد را بگیرد.
یک سرپناه سریع زنده‌مانی جهت گرم شدن، توده‌ای از برگ‌ها، علف، سرخس‌ها یا گیاهان دیگر است. من در سی دقیقه به اندازه کافی علف خشک از یک باتلاق منجمد برای ساختن توده‌ای به ضخامت چندین فوت جمع‌آوری کرده‌ام. در وسط آن تنها با یک ژاکت، علیرغم درجه حرارت‌های زیر صفر گرم خوابیدم. حتی فقط با برپا کردن چادرتان بر روی بستری از برگ‌های خشک که می‌تواند به جدا نگاه داشتن شما از زمین سرد کمک کند.
خشک ماندن
این امکان هست که در درجه حرارت‌های زیر انجماد بدنتان خیس باشد اما با این حال هنوز هم گرم بمانید در صورتیکه فعالیت داشته باشید. اما به محض توقف حرکت، بدنتان شروع به از دست دادن گرما می‌کند. وقتی سردتان می‌شود دوباره گرم شدن مشکل است. سرمازدگی هر سال جان چندین نفر را می‌گیرد.
وقتی که خیس می‌شوید، سعی کنید قبل از خوابیدن خودتان را خشک کنید. لباس خیس را با لباس خشک عوض کنید و از آتش برای خشک کردن لباس‌های خیس استفاده کنید. در طی روز، ممکن است بتوانید لباس‌های خیس را روی کوله‌تان آویزان کنید تا زیر آفتاب خشک شوند.
زیاد عرق نکنید. در صورت ضرورت پیراهن، پولیور و ژاکت را بپوشید و در بیاورید تا از خیلی گرم شدن یا خیلی سرد شدن اجتناب کنید. لباس‌های خیس شده با عرق باعث خواهد شد هنگام توقف گرمای بدن را سریع از دست بدهید. همیشه خشک بمانید تا گرم بمانید.
ده‌ها مهارت زنده‌مانی در هوای سرد وجود دارد که ممکن است بخواهید یاد بگیرید. فکر می‌کنم یادگیری آنها کوهنوردی را حتی جالب‌تر هم می‌کند. مثلا آیا می‌دانستید که غذاهای چرب به هنگام هضم شدن تولید حرارت می‌کنند؟ حتی با وجود اینکه لازم نیست صدها مهارت و تکنیک یاد بگیرید، چرا قبل از رفتن به کوه در زمستان چند مهارت اولیه، مثل موارد بالا را یاد نگیریم؟
گردآوری: دکتر حمید مساعدیان – انجمن پزشکی کوهستان ایران