بیماریهای قلبی در کوهنوردی
بیماریهای قلبی در کوهنوردی می‌توانند ریسک‌های جدی برای افراد باشند. ارتفاعات بالا، فشار هوا و تنفس ناهموار می‌تواند عوارضی از جمله درد قفسه سینه و ضربان نامنظم قلب را تشدید کند. بنابراین، شناخت و نظارت مستمر بر علائم این بیماری در کوهنوردی امری حیاتی است.
متاسفانه بدلیل بی‌توجهی به علائم بیماریهای قلبی در کوهنوردی و عدم آشنایی با این علائم در بین بیماران در چند سال اخیر باعث بروز مرگ‌های تأسف‌بار کوهنوردان نام آشنا و شاید بسیاری دیگر که حتی اخبار آنها به ما نمی‌رسد شده است.
تأثیرات کوهنوردی
از بین رفتن چربی بدن
در موقع فعالیت ورزشی و بخصوص در کوهنوردی، کالری مورد نیاز بدن به ۳ برابر افزایش پیدا می‌کند.
بدن برای تأمین کالری مورد نیاز خود به اجبار چربی‌های ذخیره شده را می‌سوزاند و به مصرف می‌رساند، از طرفی در موقع فعالیت ورزشی، انسان به شدت عرق می‌کند و مقداری از چربی‌های زیر پوست در اثر تعریق شسته و دفع می‌شوند.
جلوگیری از بیماریهای قند خون
در هنگام کوهنوردی، متابولیسم (سوخت و ساز) مواد شناور در خون مانند قند، کلسترول، پروتئین‌ها و اسید اوریک به بهترین وجهی صورت می‌گیرد و در نتیجه سوخت و ساز کامل خون از ابتلا به بیماری قند نیز جلوگیری می‌کند.
قوی‌تر شدن ریه‌ها
در حین کوهنوردی در ارتفاعات، فشار هوا کمتر می‌شود و نیز میزان اکسیژن موجود در ترکیب هوا کاهش پیدا می‌کند. بدن برای جبران کمبود اکسیژن و برای رفع خستگی و تنگی نفس، هورمونی به نام اریتروپویی را از طریق کلیه‌ها ترشح می‌کند که این هورمون وارد مغز استخوان می‌شود و مقدار خون‌سازی گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهد.
در نتیجه فعل و انفعالات فوق، مقدار هموگلوبین خون از ۱۴% به ۲۰% افزایش پیدا می‌کند.
هماتوکریت از ۴۴% به ۶۰% می‌رسد و در نتیجه مقدار ظرفیت انتشاری و میزان ظرفیت تهویه ریه‌ها زیادتر می‌شود که به اصطلاح عامه، نفس آدم زیاد می‌شود و به همین علت یک کوهنورد در شرایط عادی دونده خوبی خواهد بود.
بیشتر دوندگان المپیک که در ۱۵۰۰ متر و ماراتن مقام‌های بالا را کسب می‌کنند، معمولاً برای آمادگی و تقویت ریه‌هایشان در ارتفاعات بالا کوهنوردی می‌نمایند.
تأثیرات سرما بر بیماریهای قلبی
سرما با تشدید اسپاسم عروق (تنگی دینامیک) و از طرفی با افزایش ترشح هورمون‌های سمپاتیک باعث افزایش ضربان و انقباض عضله قلب و افزایش کار قلب می‌شود.
وقتی یک فرد مبتلا به بیماری قلبی در معرض هوای سرد قرار می‌گیرد می‌تواند به عنوان یک عامل تشدیدکننده آنژین قلبی سبب بروز حمله قلبی و یا سکته قلبی شود.
میزان سکته‌های قلبی و مرگ ناگهانی قلبی در فصل زمستان شایع‌تر است. ابتلا به عفونت‌ها مثل سرماخوردگی و آنفلوانزا یا ذات‌الریه و … که در این فصل شایع‌ترند می‌تواند سبب تشدید بیماری زمینه‌ای قلبی یا تنفسی شود یا آغازگر بروز یا ظهور یک بیماری قلبی نهفته یا خاموش به صورت حمله قلبی شود.
گاهی انجام یک فعالیت سنگین یا ورزش شدید مثل برف‌روبی با پارو یا یک صعود زمستانی سبب سکته قلبی در افراد مستعد می‌شود.
مراقبت‌های لازم برای بیماریهای قلبی در کوهنوردی
- افراد مبتلا به بیماریهای قلبی حتی‌الامکان در هوای خیلی سرد از منزل خارج نشوند.
- در شروع فصل سرما تمام بیماران با بیماری قلبی مزمن باید سالانه واکسن آنفلوآنزای جدید تزریق کنند.
- از تردد در اماکن شلوغ و عفونی یا تماس با بیماران مبتلا به آنفلوآنزا یا عفونت‌های مسری پرهیز نمایند.
- مصرف مایعات گرم و سوپ‌های سبک و کم‌چرب برای گرم نگهداشتن بدن در این فصل مناسب است.
- بیماران مبتلا به بیماری قلبی در صورت هرگونه عفونت یا تب بالا از خوددرمانی اجتناب نمایند و در اسرع وقت به پزشک معالج مراجعه نمایند.
- افرادی که در سنین میان‌سالی یا سن بالا هستند یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند یا ریسک فاکتورهای قلبی مثل استعمال سیگار یا دیابت و پرفشاری خون یا چربی خون و… دارند یا درد قفسه سینه یا تنگی نفس یا تپش قلب دارند و قصد ورزش در هوای سرد یا کوهنوردی در زمستان دارند قبل از بروز یک تراژدی ابتدا یک چک‌آپ قلبی انجام دهند و با اطمینان خاطر به فعالیت ورزشی بپردازند.
چگونه از بروز سکته قلبی در کوهنوردی جلوگیری کنیم؟
گاهی شنیده می‌شود که کوهنوردی در هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی و یا کوهنوردی، در اثر سکته قلبی جان خود را از دست می‌دهد.
هنوز خاطره مرگ کوهنوردانی همچون اسماعیل متحیرپسند، ابراهیم شیخی، پرویز ستوده شایق و بسیاری دیگر از کوهنوردانی که بر اثر بیماری قلبی در حین کوهنوردی فوت کرده‌اند، از یادمان نرفته است و هر چند یک بار خبر جدیدی ناشی از مرگ کوهنوردی در اثر بیماریهای قلبی می‌شنویم.
این اخبار جدای از مرگ کوهنوردی است که در اثر بیماری قلبی و عروقی در منزل جان خود را از دست می‌دهند و کسی از مرگ آنان باخبر نمی‌شود. اینکه چگونه می‌توانیم از بروز این بیماری قلبی جلوگیری کنیم نیاز به اطلاعات بدنی ما و چکاپ‌های دوره‌ای دارد.
مرگ ناشی از بیماریهای قلبی و عروقی و سکته‌های قلبی عامل اصلی مرگ و میر در کشور ماست و بیش از یک سوم مرگ و میرها، ناشی از بیماریهای قلبی و عروقی است.
درد قفسه سینه را جدی بگیرید
بسیاری از مردم با مشاهده نشانه‌های بیماری تصور می‌کنند دچار سوء‌هاضمه شدند به خصوص اگر این علائم در حین انجام فعالیت‌های ورزشی نمایان شود. از نشانه‌های بارز حملات قلبی می‌توان به احساس سنگینی فشار و درد قفسه سینه اشاره کرد که برخی اوقات تا آرواره‌های گردن پشت و دست‌ها ادامه می‌یابد و یا با علائمی چون تنگی نفس، تعریق زیاد بسیار و حالت تهوع همراه است.
کلسترول شناخته شده‌ترین ریسک فاکتور بیماری قلبی است
کلسترول یک ماده چربی است که ماده مغزی مهم برای بدن به حساب می‌آید اما افزایش و یا کاهش آن در خون خطر انسداد عروق را که منجر به بیماری قلبی می‌شود را افزایش می‌دهد.
کلسترول عامل خطر اصلی بیماری قلبی محسوب می‌شود و این در حالی است که علامتی از خود نشان نمی‌دهد. بسیاری از مردم تا زمانی که آزمایش ندادند نمی‌دانند کلسترول دارند یا نه.
کاهش وزن و ورزش در کم کردن کلسترول خون نقش دارند. در صورت بالا بودن کلسترول خون باید حتما تحت نظر پزشک باشید و با درمان‌های لازم این سطح را به حد طبیعی نزدیک کنید.
فشار خون مهم‌ترین شاخص برای بیماریهای قلبی
متخصصان توصیه می‌کنند افرادی که در شرایط پیش از هایپرتنشن قرار دارند و به عبارتی مستعد فشار خون بالا هستند تغییرات جدی را در شیوه زندگی خود اعمال کنند تا خطرات مربوط به فشار خون بالا یعنی بیماری قلبی، سکته مغزی و آسیب کلیوی را کاهش دهد.
به فشار خون بالا “قاتل خاموش” هم می‌گویند. فشار خون بالایی که کنترل نشده باشد، می‌تواند به حمله مغزی، حمله قلبی، نارسایی قلبی و نارسایی کلیوی منجر شود. رژیم کم کالری و کم نمک کلید اصلی پایین نگه داشتن فشار خون محسوب می‌شود.
در ورزش‌های هوازی در بدن ماده‌ای شیمیایی به نام اندورفین ترشح می‌شود که باعث گشادی رگ‌های خونی و کاهش فشار خون می‌شود.
نکته مهم دیگر، کم کردن استرس و تنش است. استرس، باعث تنگی عروق خونی و افزایش فشار خون می‌شود. سیگار هم باعث افزایش فشار خون می‌شود، حتی اگر فقط دود آن را استشمام کنید. در صورت بالا بودن فشار خون، این مساله باید از سوی پزشک و با درمان دارویی کنترل شود.
اگر در حین صعود احساس سوزش یا درد در ناحیه قلب یا تهوع و استفراق و تنگی نفس کردید، بهتر است با استراحت از ادامه صعود خودداری کنید. به ویژه برای افراد بالای ۴۰ سال این موضوع اهمیت حیاتی دارد. درد و سوزش در ناحیه قلب که با فعالیت تشدید و با استراحت بر طرف شود احتمالا به دلیل مشکل قلبی است.
حداقل ورزش مورد نیاز را برای افزایش توان قلبی، ریوی و آمادگی برای صعودهای متوسط یا دشوار سه جلسه در هفته، در هر جلسه حداقل یک ساعت فعالیت شدید مثلا دویدن، شنا یا دوچرخه سواری به ازای هر هفته یک روز کوهنوردی است.
اگر کوهنوردی به مدت چند هفته متوالی به فعالیت ورزشی بپردازد، برای وی شروع مجدد کوهنوردی از نظر قلبی عروقی مانند یک فرد مبتدی است و توان قلب و ریوی وی مانند افراد عادی خواهد بود. در نتیجه برای شرکت مجدد در کوهنوردی حداقل دو ماه تمرین مداوم روزانه و سنگین دارد.
برای حفظ سلامت قلب مقدار ورزش اهمیت بیشتری از شدت ورزش دارد. شدت کوهنوردی بستگی به سرعت، شیب صعود، میزان ارتفاع، نوع مسیر (مانند مسیرهای برفی یا سنگلاخ)، آب و هوا و وزن کوله‌پشتی دارد. کوهنوردی به مدت طولانی‌تری با شدت کمتر بر برنامه‌های فشرده با شدت بیشتر، در حفظ سلامت جسم و روان ارجحیت دارد.
در یک برنامه کوهنوردی بعضی از عوامل موثر در شدت را نمی‌توان تغییر داد، مانند آب و هوا، شیب، صعود، ارتفاع، نوع مسیر، بنابراین به میزانی که این عوامل به شدت فعالیت‌های کوهنوردی می‌افزاید، ضروری است از سایر عوامل تعدیل شدت استفاده کرد.
از جمله سرعت حرکت را کند کردن، کاهش دادن وزن کوله پشتی، استراحت و توقف‌های کوتاه یا انتخاب مسیرهای مارپیچ و به طور کلی شدت صعود نباید به حدی باشد که نبض به حداکثر خود برسد یا نیاز به تنفس دهانی یا تنگی نفس ایجاد شود.
حرکت آهسته و پیوسته بر حرکت سریع با توقف‌های پی در پی برتری دارد.
راهکار برای پیشگیری از سکته قلبی
چک کردن مرتب کلسترول می‌تواند در پیشگیری بیماریهای قلبی، انواع سکته و مشکلات عروقی دیگر به شما کمک کند، علاوه بر آن داشتن فشار خون مناسب خطر ابتلا به بیماریهای کلیوی را کم می‌کند.
شما اگر یک کوهنورد سالم باشید باید بدانید که جهت کنترل‌های دوره‌ای و پیشگیری از مشکلات قلبی و عروقی در سنین حول و حوش ۲۰ سالگی چک فشارخون و سطح کلسترول بد و خوب و تری گلیسیرید را آغاز کنید و اگر میزان این موارد طبیعی بود، هر دو سال یکبار آزمایش‌ها را تکرار کنید.
نوار قلب یادتان نرود
بعد از سن ۷۰ سالگی گرفتن نوار قلب به ویژه اگر می‌خواهید فعالیت بدنی سنگینی مانند ورزش انجام دهید یا دچار ناراحتی‌هایی ماند دیابت، فشار خون، کلسترول بالا و اضافه وزن هستید ضروری است. چاقی مهلک که خطر مرگ را به هر علتی ۱۵۰- ۵۰ درصد افزایش می‌دهد.
توصیه‌ها را جدی بگیرید
همیشه و در همه حال از سلامتی بدن خود اطلاعات کافی داشته باشید. یعنی چکاب کامل داشته باشید ورزش کنید و تغذیه مناسب در جلوگیری ابتلا به بیماری‌ها موثر است به قول معروف پیشگیری بهتر از درمان است.
منبع: انجمن پزشکی کوهستان (دکتر حمید مساعدیان)