اصطلاحات کوهنوردی
اگر کوهنورد هستید بهتر است با اصطلاحات کوهنوردی بیشتر آشنا شوید و این اصطلاحات مفید و کاربردی رو به خاطر بسپارید.
اصطلاحات پایه کوهنوردی
کوه (Mountain)
برجستگی‌های با ارتفاع ۶۰۰ متر به بالا و عموما بلندتر و شیب‌دار‌تر از تپه هستند که در اثر چین‌خوردگی زمین، فرسایش و فعالیت آتش‌فشانی بوجود می‌آید.
کوه‌ها
کوه‌ها در حدود ۵۲% آسیا، ۳۶ % آمریکای شمالی، ۲۵% اروپا، ۲۲% آمریکای جنوبی، ۱۷% استرالیا و ۳% آفریقا را پوشانده‌اند و روی هم رفته ۲۴% خشکی‌های زمین را شامل می‌شوند.
کوهنوردی
به بالا و پایین رفتن به صورت پیاده از ارتفاعات طبیعی کوهنوردی گفته می‌شود.
تپه (Hill)
به بلندی‌های با ارتفاع کمتر از ۶۰۰ متر نسبت به زمین‌های مجاور تپه گفته می‌شود.
قله (Summit , Peak , Top)
بلندترین نقطه هر کوه را قله می‌نامند. ممکن است در بالای برخی از کوه‌ها دو یا چند قله هم ارتفاع وجود داشته باشد. در کوه‌هایی که در رأس آن دو یا چند قله هم ارتفاع وجود دارد، قله بلندتر را قله اصلی و قله‌های کوتاه‌تر را قله‌های فرعی می‌نامند.
رشته کوه
به زنجیره‌ای از کوه‌های به هم‌پیوسته، رشته کوه گفته می‌شود.
یال (Ridge)
به شیب محدب و برآمده بین دو دره یال گفته می‌شود. معمولا صعود به قله از طریق یال صورت می‌گیرد. یال قسمتی از کوه است که وقتی روی آن قرار داریم از سه جهت ارتفاع کم می‌کنیم و تنها از یک جهت ارتفاع زیاد می‌شود.
خط‌الرأس (Divide)
به خط اصلی بلندترین یال بین ۲ قله (محل تقسیم آب) خط الرأس گفته می‌شود که شامل گروهی از قلل بوده که بر روی یک خط قرار گرفته‌اند. خطی که قلل فرعی رو به قله اصلی متصل می‌کند. واژه فارسی معادل آن آب پخشان است. خط الرأس اصلی محل تقسیم دو حوزه آبریز جداگانه است. در حالی که خط الرأس فرعی با این که محل تقسیم آب است، اما آب‌های سرازیر شده از هر دو قسمت آن به یک حوضه آبریز ریخته می‌شوند.
زین اسبی
بر روی خط‌الرأس‌ها و بین قلل، بخش‌هایی هستند، شبیه به کاسه، که از دو جهت ارتفاع زیاد کرده و از دو جهت نیز ارتفاع کم می‌کنند و از این رو شبیه به زین اسب هستند.
گردنه (Pass)
برخی از زین اسبی‌ها در روی خط‌الرأس از ارتفاع کمتری برخوردارند که به پایین‌ترین آنها گردنه گفته می‌شود. در دو طرف گردنه معمولاً دو دره از طرفین کوه سرازیر می‌شوند، در نتیجه گردنه شکلی شبیه به زین اسب دارد. معمولا برای رفتن از یک قله به قله دیگر بر روی خط‌الرأس‌ها از گردنه‌ها گذر می‌کنیم.
دره (Valley)
به محل برخورد دو دامنه شیب‌دار، دره گفته می‌شود. دره معمولا محل عبور رودخانه‌های دائمی یا فصلی است. برعکس یال، در دره از سه جهت ارتفاع زیاد و فقط از یک جهت ارتفاع کاسته می‌شود.
خط القعر (Valley Line)
به ژرف‌ترین نقاط بستر رودخانه یا دره خط القعر گفته می‌شود.
صخره (Rock)
به سنگ‌های یکپارچه و بزرگ که صعود با یک طناب ۴۰ متری از آن ممکن باشد صخره گفته می‌شود.
گرده (Arête – Flank)
به یال‌هایی که شیب آنها زیاد بوده و بیشتر از مناطق سنگی و صخره‌ای تشکیل شده باشند، گرده گفته می‌شود.
دیواره (Wall)
به سنگ‌های یکپارچه و بزرگ با شیب زیاد که صعود با یک طناب ۴۰ متری از آن ممکن نباشد دیواره گفته می‌شود.
راه پاکوب
به مسیری که در اثر رفت و آمد کوهپیمایان و کوهنوردان ایجاد می‌شود (رچ) پاکوب گفته می‌شود.
راه مالرو
در اصطلاحات کوهنوردی به مسیرهای رفت و آمد حیوانات اهلی، مالرو گفته می‌شود.
جانپناه
به مکانی به اندازه یک اتاق کوچک در ارتفاعات برای بیتوته موقت جانپناه گفته می‌شود.
پناهگاه
به مکانی که دارای بنای ساختمانی متوسط تا بزرگ برای استراحت و اطراق استفاده می‌شود، پناهگاه گفته می‌شود.
قرارگاه
به پناهگاه مجهز به خدمه و امکانات اولیه، آب، برق و … قرارگاه گفته می‌شود.
زیگزاگ
در شیب‌ها در جهت بالا و پایین به سمت چپ و راست حرکت می‌کنیم تا شیب کم شود؛ به این شیوه پیمایش زیگزاگ گفته می‌شود.
تراورس
به حرکت عرضی در پیمایش کوه از یک یال به یال دیگر، تراورس گفته می‌شود.
شن اسکی
برخی از مسیرهای کوهنوردی دارای شن و ریگ‌های کوچک می‌باشند که در هنگام فرود می‌توان روی آن سر خورد و پایین آمد. به این شیوه حرکت شن اسکی گفته می‌شود.
یخ (Ice)
شکل جامد آب با تراکم تقریبی ۰.۹ گرم در هر سانتیمتر مکعب به گونه‌ای که روی آب شناور می‌ماند. یخ همچنین به شکل بلورهای کوچک مانند برف (Snow)، تگرگ (Hall) و یخبندان (Frost) به وجود می‌آید.
برف (Snow)
بخار آب موجود در درجه‌های زیر صفر به شکل بلورهای یخ با ساختاری ظریف و پر مانند تشکیل می‌شوند به نام برف. برف ممکن است به شکل بلورهای منفرد یا به صورت تکه‌های بزرگ که از طریق اختلاط تعداد زیادی بلور ایجاد شده بارش کند.
نقاب (Cornice)
توده‌ای از برف که به بر اثر وزش باد بر بالای خط الرأس یا یال جلوتر آمده یا به صورت آویزان فشرده می‌شود و هر لحظه احتمال شکسته شدن و فرو ریختن آن می‌رود (در سنگنوردی به بالاترین نقطه شیب معکوس گفته می‌شود) نقاب برفی گفته می‌شود.
پل برفی (Snow Bridge)
پل یا قوسی از برف و یخ که معمولا در سطح یخچال تشکیل می‌شود. خطرناک بودن بعضی از آنها ممکن است به اندازه یک تله برفی باشد.
برف گیجه (White – out)
حالتی از گیجی که به علت ریزش شدید یا پوشش کامل برف همراه با توفان به انسان دست می‌دهد و انسان نمی‌تواند جهت را به درستی تشخیص دهد.
برفچال / پهنه برف (Snow field)
چاله‌های کم عمق در نواحی کوهستانی و سرزمین‌های پرفراز که برف در آن انباشته شده و دارای سطحی تقریبا هموار هستند.
یخرفت (Moraine)
خرده سنگ و مواد دیگری که بر اثر عمل یخچال‌های طبیعی بر جای می‌مانند را یخرفت گویند. یخرفت به گونه‌های کناری – میانی – زمینی و پایانه‌ای (پیشانی) تقسیم می‌شود.
یخچال (Glacier)
رودخانه‌ای از توده یخ (گاهی به ضخامت ۳۰۰ متر) که از برف انباشته می‌شود. در سطح شیب‌دار بالای کوه‌ها یا گودال‌ها به وجود می‌آید. وزن برف باعث می‌شود تراکم این توده زیاد شود و به سوی دره‌های پایین‌تر به آرامی حرکت کند. سرعت آن از چند سانتیمتر تا چند متر در روز متغیر است. حرکت یخچال بر روی زمین‌های ناصاف باعث به وجود آمدن شکاف‌های عمیق چون یخشار و برج یخی روی سطح یخچال می‌شود.
تله برفی (Snow Trap)
برفی ناپایدار و کم ضخامت که روی شکاف‌های برفی را پوشانده و در صورت گام نهادن بر روی آن می‌شکند.
شکاف یخچالی (Crevasse)
شکافی عمیق در سطح یخچال که به سبب فشار داخلی یخچال به جلو پیشروی می‌کند. شکاف یخچالی یکی از خطرناکترین خطرات در کوهنوردی است. بعضی از آنها به وسیله پل برفی یا تله برفی پنهان می‌شوند.
یخ چاک (Bergschrund)
فضایی گشاده بین دیواره سنگی و یخچال. این فضای گشاده وقتی به وجود می‌آید که یخ و برف موجود در یک یخچال به طرف جلو به حرکت در آمده و مواد آن از دیواره جدا گردد. این فضاها برای حرکت کوهنوردان اشکال ایجاد می‌کند. پای دیواره علم کوه و یخچال اسپیلت نمونه‌های یخ چاک در ایران است.
بهمن
به توده عظیم برف که در اثر فرو ریختن نقاب برفی یا ذوب شدن یا صدا در کوه بوجود می‌آید بهمن گفته می‌شود.
ارتفاع زدگی
رقیق بودن هوا و کم رسیدن اکسیژن در ارتفاعات منجر به بیماری ارتفاع می‌شود به این تغییر حالت ارتفاع‌زدگی گفته می‌شود.
برف کوری
از جمله مشکلاتی که به دلیل عدم استفاده از عینک مناسب در کوه ایجاد می‌شود، برف کوری است.
بیواک
یکی از اصطلاحات کوهنوردی بیواک است که به بیرون ماندن شبانه (در اصطلاحات لوازم و تجهیزات کوهنوردی کیسه‌ای که هنگام شب‌مانی بر روی کیسه خواب جهت حفظ دما کشیده می‌شود) بیواک گفته می‌شود.
برای شروع کوهنوردی، علاوه بر آشنایی با اصطلاحات کوهنوردی، تجهیزات و وسایل کوهنوردی، باید چگونگی روبرو شدن با خطرات کوهستان، تاکتیکهای صعود در کوهنوردی، امداد و نجات، هواشناسی، شناسایی کوه‌های ایران، هدایت گروه در کوهستان و کوهنوردی در زمستان را آموزش ببینید تا در آینده ضمن عدم به مخاطره انداختن جان خود، به انتقال تجربیات ارزشمند خویش بپردازید.
منبع: طرح درس کارآموزی برف فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی
