آلاداغلار کوه‌های رنگین‌کمانی

آلاداغلار کجاست؟

آلاداغلار در استان آذربایجان شرقی واقع است. این منطقه که در شمال بزرگراه زنجان – تبریز قبل از شهرستان میانه در 25 کیلومتری شمال شرقی تبریز واقع شده است. کوه‌های آلاداغلار متعلق به سازندهای Upper red یا قرمز بالایی زمین هستند که در اکثر نقاط ایران مرکزی دیده می‌شوند.

سازند به عنوان یک واحد اصلی و از لحاظ رتبه بالاتر از بخش و پايين‌تر از گروه است و به ضخامتی از زمین‌ها يا طبقات گفته می‌شود كه با مشخصات ليتولوژیک رنگ – مورفولوژی – نحوه فرسايش و منظره ظاهری خود از طبقات زيرين و بالايی خود مشخص می‌شود.

وجود رنگ‌هایی همچون قرمز، زرد، سفید و نارنجی در بافت این ارتفاعات مناظر بدیعی ایجاد کرده است. در نزدیکی کوه‌های آلاداغ لار چندین روستا قرار دارد که در بین کوه‌های رنگی قرار گرفته‌اند.

خاک به کار رفته در کاه‌گلی که برای ساختن خانه در این روستاها استفاده می‌شود قرمز رنگ است. کوه‌های آلاداغلار به سبب رنگی بودنشان به ویژه رنگ مسی و زرد در شرایط نور مناسب و هوای گرم سوژه مناسبی برای عکاسی طبیعت به شمار می‌رود.

سازند قرمز بالايى، بيشتر از نوع ماسه‎سنگ، مارن، کنگلومرا و تبخيرى‎هاست که در شرايط مولاسى تشکيل شده و فرونشينى تدريجى بستر، ضخامت آن را به شدت افزايش داده است.

با وجود شرايط يکسان رسوبى، سنگ‎شناسى اين سازند تغييرات زيادى دارد، به گونه‎اى که هم‎ارزى دقيق رخنمون‎ها دشوار است و هيچ برشى نمى‎تواند الگوى اين سازند باشد.

يکى از ويژگى‎هاى سازند قرمز بالايى سیمای ظاهرى آن است که به جز حاشيه ارتفاعات، به طور عموم نواحى کم‎ارتفاع دشت‌گونه را زير پوشش دارد.

گستره‎هاى وسيعى از فرونشست‎هاى زمين‎ساختى جوان مانند کوير بزرگ، فرونشست ميانه-زنجان، گودى قم-ساوه، گودال بلورد-بافت-سيرجان با نهشته‎هاى اين سازند پُر شده‎اند. در اين گونه نواحى، بسيارى از تپه ماهورهاى سُرخ رنگى که با رسوبات تبخيرى آغشته‎اند، جزو سازند قرمز بالايى هستند.

سازند قرمز بالايى در شرايط رسوبى يکسان انباشته نشده است. موج نقش‎هاى جريانى موجود در ماسه سنگ‌ها، ته‎نشست آنها را در آب تأييد مى‎کند. از سوى ديگر، تنه درختان فسيل شده، اثر قطرات باران، ترکهاى گلى فسيل شده، نشانگر وجود حوضه‎هاى رسوبى خشکى در زمان ته نشست سازند سُرخ بالايى است.

در يک نگاه کلى، خروج گسترده زمين در ميوسن ميانى موجب افزايش آهنگ فرسايش و آزاد شدن حجم زيادى از فرآورده‎هاى تخريبى شده که به شکل رسوبات آبرفتى در مخروط‎ افکنه‎ها و يا رسوبات تبخيرى – تخريبى ريزدانه در حوضه‎هاى کولابى نهشته شده‎اند. بدين‎سان، سازند قرمز بالايى دو رخساره متفاوت دارد.

يکى رخساره تخريبى که در حاشيه حوضه قرار داشته و ديگرى رخساره کولابى که در داخل حوضه و دور از منشأ بوده است. رخساره‎هاى کولابى اين سازند در کوير بزرگ گسترش وسيعى دارد. حوضه‎هاى کوچک‎تر کولابى نيز در جنوب ميانه و اطراف کبودرآهنگ (شمال همدان) وجود داشته‎اند.

بر خلاف اثرات سوء زيست‌محيطى، داشتن نهشته‌هاى اقتصادى يکى از ويژگى‌هاى بارز سازند قرمز بالايى است. نهشته‌هاى گچ و نمک اين سازند در بسيارى نقاط کاربرد صنعتى و خوراکى دارند. در منطقه ميانه، ردیف‌‎هاى اين سازند حجم‌هاى زياد ژيپس و نمک پتاس‌دار دارد که در حدود 50 متر ضخامت دارد.

افزون بر کلريدسديم و کلريدپتاسيم (سيلويت) سُرخ‎رنگ، کارناليت و سولفات جديدى از کلسيم، منيزيم و پتاسيم به نام «مامانيت» (اقتباس شده از نام روستاى مامان ميانه) گزارش شده است (لادام، 1942) اين سولفات در حقيقت يک گرهک چند نمکى است که در قاعده نمک ديده مى‎شود.

در گنبدهاى نمکى ايلجاق، ميزان پتاس اکتشاف شده حدود دو ميليون تن برآورد شده است.

منبع: کویرها و بیابا‌ن‌های ایران