کوه بیستون
کوه بیستون در جنوب شرقی کوهستان زیبای پرآو و در مجاورت دشت زیبای چم چمال و رودخانه پرآب گامسیاب در شهرستان هرسین در ۳۰ کیلومتری شهر کرمانشاه در مسیر جاده همدان به کرمانشاه قرار گرفته است. این کوه از شمال و غرب به کوهستان پراو چسبیده است.
سنگ نبشته معروف بیستون بر روی همین کوه قرار دارد. این سنگ نبشته که به فرمان داریوش بزرگ بر روی کوه به سه خط میخی اکدی، عیلامی و پارسی باستان نوشته شده مهمترین اثر تاریخی به جا مانده در کوه بیستون است.
کوه بیستون بزرگترین قله آهکی در جهان است که در رشته‌کوه زاگرس واقع شده است. تاکنون ۲۸ اثر از آثار تاریخی کوه بیستون در فهرست آثار ملی و ۱۳ اثر همراه سنگ نبشته بیستون به ثبت جهانی رسیده‌اند.
شهرت قله بیستون نه به خاطر ارتفاع آن، بلکه به خاطر دیواره بلند ۱۲۰۰ متری و تاریخ نهفته در آن است. کوه بیستون به واسطه جنبه‌های تاریخی از معروفیت خاصی در جهان برخوردار است که تأثیر آن به نحوی بوده که در ادبیات ما ایرانیان از آن به خوبی و کوهی مقدس یاد شده است.
وجه تسمیه کوه بیستون
در منظومه خسرو و شیرین اثر نظامی از مردی به نام فرهاد سخن به میان می‌آید که به شدت عاشق شیرین می‌شود. بر اساس این افسانه منظوم، خسروپرویز (بیست و چهارمین پادشاه ساسانی و از نامدارترین شهریاران دودمان ساسانیان) که خود نیز شیفته شیرین بود به فرهاد دستور می‌دهد به کَندن کوه بیستون بپردازد و در صورت موفقیت کامل، می‌تواند با شیرین ازدواج کند.
خسروپرویز بر این گمان بود که فرهاد هرگز نمی‌تواند کوه بیستون را به‌طور کامل از جای برکَنَد. پس از سال‌ها کوه‌کَنی و پیشرفت میزان زیادی از کار، خسرو از نگرانی موفقیت فرهاد به پیشنهاد پیران و خرمندان دربار پیکی را به بیستون می‌فرستد تا به فرهاد بگوید که شیرین مرده است.
هنگامی که پیک خسرو خبر دروغین مرگ شیرین را به فرهاد می‌رساند، او تیشه را بر زمین می‌زند و خود نیز بر خاک افتاده و جان می‌سپارد.
معنای نام بیستون
واسیلی بارتولد معتقد بود که نام بیستون از واژه بغستان به معنی جایگاه خدایان می‌آید و احتمالاً نام باستانی آن باگاستانا (بغستان) بوده است.
کوه بیستون در گذر تاریخ
بیستون پیش از تاریخ
کوه بیستون در دوران پارینه سنگی سکونتگاه انسان‌های شکارگر-گردآور بوده که از غارهای دامنه جنوبی آن برای استقرار فصلی استفاده می‌کردند.
تاکنون آثار این شکارگران اولیه در چند غار در بیستون کاوش شده است. اولین غار با آثار پارینه سنگی که در ایران کاوش شد غار شکارچیان در بیستون است.
این غار در سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۸) توسط انسان‌شناس آمریکایی به نام کارلتن کوون به مدت دو هفته کاوش شد که در نتیجه آن هزاران ابزار سنگی مربوط به فرهنگ پارینه سنگی میانی و بقایای استخوان حیوانات شکار شده‌ای چون گوزن و اسب وحشی به همراه بخشی از استخوان ساعد انسان کشف شد که احتمالاً بین ۷۰ تا ۴۰ هزار سال قدمت دارند.
استخوان ساعد احتمالاً یا مربوط به انسان نئاندرتال است یا انسان اوایل دوره پارینه سنگی جدید. آثار سکونت انسان نئاندرتال در غارهای مرخرل، غار مرتاریک و غار مرآفتاب هم کشف شده است. از دوره پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی هم آثاری در غار مرخرل و غار مردودر یافت شده است.
بیستون پیش از اسلام
کوه بیستون در کناره یک راه باستانی پر رفت‌وآمد قرار داشته و این راه، مسیر عبور کاروان‌ها همچنین نظامیان از شهرهای بابل و بغداد به سوی کوه‌های زاگرس و اکباتان بوده است.
دیواره بیستون
دیواره بیستون که در کوه بیستون جای گرفته است، با بلندای تقریبا ۱۲۰۰ متر و پهنه حدودا ۷۰۰۰ متر، در میان فنی‌ترین دیواره‌های سنگنوردی جهان جای دارد و به اورست صخره‌های جهان مشهور است. دیواره بیستون مرتفع‌ترین دیواره ایران و پنجمین دیواره مرتفع جهان است.
با وجود تمامی تنوع و کلکتیو بودن دیواره، کل پیکر دیواره را می‌توان به سه بخش عمده یا سه پله بزرگ و غول آسا تفکیک کرد:
- ابتدا ستون مرکزی Central Pillare
- سپس دیواره‌های بخش غربی West Section Walls
- و در آخر دیواره‌های بخش شرقی East Section Walls
ظاهر دیواره از سه پله تشکیل شده (دارای ۲ معبر اصلی و معروفِ سه پله و جه گرتاوهِن).
دیواره بیستون حدود ۷۰ مسیر و ۴ جانپناه دارد. از مسیرهای مختلف این دیواره می‌توان به یال سخت، کام اژدها، نگین، هری رست و … اشاره کرد.
جانپناه اول بیستون
این کلبه در شرق دیوار و بعد از مسیرهای هری روست و خانه کوهنوردان قرار دارد. از پایه دیوار ۴۰۰ متر فاصله دارد.
جانپناه دوم بیستون
کلبه قرارگاه: این کلبه (۱۸۰۰ متر از سطح دریا) در بخش مرکزی دیوار بزرگ بیستون و نزدیک انتهای مسیر قرارگاه قرار دارد. از پایه دیوار ۵۰۰ متر فاصله دارد و می تواند تا ۸ نفر را پناه دهد.
جانپناه سوم بیستون
کلبه یالسخت: این کلبه (۲۲۷۰ متر از سطح دریا) در غرب دیوار و در میانه راه در مسیر یالسخت، علیپور و آهنگر قرار دارد. از پایه دیوار ۶۰۰ متر فاصله دارد و می‌تواند تا ۶ نفر را پناه دهد.
ارتفاع کوه بیستون
ارتفاع کوه بیستون ۲۷۶۰ متر از سطح دریا اندازه‌گیری شده است. ارتفاع دیواره بیستون نیز بیش از ۱۲۰۰ متر است و ارتفاع دشت مجاور منطقه نیز به طور تقریبی در ارتفاع ۱۳۵۰ متری قرار دارد.
مسیر صعود به قله بیستون
صعود به قله بیستون از سه سمت صورت می‌پذیرد:
- سمت غربی (عمومی)
- سمت شمالی (نیمه فنی)
- سمت جنوبی (سنگنوردی)
برای صعود به قله بیستون می‌توان به سه مسیر زیر اشاره کرد:
علاوه بر مسیرهای متعددی که برروی دیواره بیستون برای رسیدن به قله توسط صخره‌نوردان ایرانی و خارجی گشایش یافته است، برای کوهپیمایی به قله بیستون باید از جبهه شمالی کوه اقدام نمود.
تقریبا سه راه مناسب برای این کار وجود دارد که هر سه این راه‌ها در ابتدا به میدان بیستون می‌رسند (میدان بیستون دشت بین قله زنهان و بیستون است که چند حلقه چاه آب هم درآن وجود دارد) و از آنجا هرسه مسیر مشترک می‌گردد و به قله بیستون خواهند رسید.
۱. مسیر تنگه ایل دره : آغاز از روستای سنقرآباد (کیلومتر یک جاده بیستون – سنقر) – مسیر مناسب فرود (مسیر این دره به پشت کوه بیستون و به میدان بیستون رسیده و وارد جبهه شمالی کوه می‌شود.)
۲. مسیر پیازه ری : دارای دست به سنگ و نسبتا فنی (از شهرک روبروی پلیس راه بیستون آغاز و از کنار منبع آبها می‌گذرد) – مسیر کوتاه‌تر، غیر معمول، مسیر بکر و گول زننده
۳. مسیر میشه ری : بهترین مسیر صعود به قله بیستون با مسیر پاکوب نسبتا مشخص (از روبروی پلیس راه بیستون وارد خاکی شده و از دست چپ دیواره بیستون زا، پاکوب‌ها آغاز و در ادامه به محل چشمه می‌رسد. سپس تا رسیدن به قله کاذب بیستون ادامه پیدا می‌کند).
در بین مسیرهایی که به قله بیستون می‌رسند، مسیرهای ایل دره و میشه ری برای صعود و فرود مناسبتر می‌باشند.
دانلود ترک مسیرهای صعود به قله بیستون
صعود زمستانی قله بیستون
صعود زمستانی قله بیستون به خاطر یخ‌زدگی مسیر و سقوط بهمن و عبور از تیغه‌ها و دهلیزهای یخی نیازمند داشتن تجهیزات و مهارت‌های کافی است که در غیر این صورت به هیچ عنوان توصیه نمی‌گردد.
در فصل گرما کمتر کسی هوس صعود به قله بیستون را دارد. صعود در غیر فصل زمستان حدود ۵ ساعت زمان نیاز دارد. صعود به قله بیستون از مسیر میشه ری که در حدود ۱۷ کیلومتر است تقریبا ۱۰ تا ۱۱ ساعت زمان نیاز دارد.
منابع: دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا، موج کوه (مهدی جباریان) و ویکی‌لاک گردآوری: حامد اسپرهم