قله هزار مسجد

هزار مسجد رشته کوهی است که ارتفاعات شمال استان خراسان رضوی را تشکیل می‌‌دهد. این رشته‌کوه با طول ۴۹۷ کیلومتر و با وسعت ۲۵۸۰۰ کیلومتر مربع به صورت مرزی طبیعی دشت هموار مشهد را از صحرای سرد و خشک قره قوم ترکمنستان جدا می‌کند.

هزار مسجد از مناطق کمتر شناخته شده طبیعت ایران است که مناظر بسیار بکر و دیدنی دارد. هزار مسجد در کرمانجی “زبان مردم محلی منطقه” «هزارمچیت» گفته می‌شود.

بلندترین نقطه این رشته‌کوه، قله هزار مسجد با ارتفاع حدود ۳۱۴۰ متر در شمال غربی شهر مشهد واقع شده است. پیمایش درون دره‌ها و جنگل‌‌های اُرس هزار مسجد و طبیعت بکر و شاداب آن انسان را به وجد می‌آورد. جایی که آبشار، رود و جنگل، کوه و چمنزارهای زیبایش همه در غباری از مه پوشیده شده و جلوه‌ای بهشتی را در پیش چشمانتان به وجود آورده است.

موقعیت جغرافیایی هزار مسجد

این رشته‌کوه از شمال‌غرب به سمت جنوب‌شرق امتداد یافته‌ است. در دامنه‌‌های سرسبز شمالی این رشته‌کوه منطقه کلات نادری، در کوهپایه‌های شمالی آن دشت قره قوم ترکمنستان، در شمال‌غربی آن شهرستان درگز و در جنوب این کوهستان دشت مشهد واقع شده است.

در ادامه آن، رشته‌کوه مزداوند (مزدوران) به ارتفاع ۱۲۰۰ متر، قره داغ به ارتفاع ۱۶۵۰ متر، کپه داغ و بالخان ترکمنستان کشیده شده ‌است. بخشی از کوه‌های هزار مسجد را کپه داغ می‌‌نامند و در امتداد جاده درگز – قوچان، این رشته‌کوه، به نام الله اکبر خوانده می‌شود که ارتفاع قله اصلى آن ۲۴۰۰ متر است.

این رشته‌کوه، ناحیه قوچان را از درگز جدا مى‌کند. این کوهستان که عبور از آن دشوار است، مدت‌ها مانعى بزرگ براى ارتباط بین دو ناحیه قوچان و درگز بوده است.

در شرق اللّه‌اکبر، کوه کماس و کوه خارپشته قرار گرفته‌اند که ارتفاع آنها به ۲۷۱۲ و ۲۴۱۰ متر مى‌رسد و هنوز هم انبوه‌ترین جنگل‌هاى اُرس کوه‌هاى هزار مسجد در آنها دیده مى‌شود. کوه عمارت، در جنوب‌شرقى اللّه‌اکبر و در شرق شهر قوچان قرار دارد و رودخانه اترک از آن سرچشمه مى‌گیرد. اترک با بسترى به طول ۶۰۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود این ناحیه از استان خراسان رضوی است.

رودخانه هری رود که در اینجا تجن نام گرفته و مرز ایران و ترکمنستان را تشکیل می‌‌دهد، شکافی در این تپه‌‌ها باز کرده است. ارتفاع این تپه‌ها ۲۵۰ متر می‌باشد. امتداد رشته کوه هزار مسجد در جنوب منطقه سرخس، از تپه‌‌هایی تشکیل شده ‌است که ارتفاع آن از ۸۰۰ متر تجاوز نمی‌‌کند.

زمین پوشیده از علف‌های سبز که با کوه‌های مزین به درختان اُرس محصور شده، دل هر بیننده‌ای را می‌رباید. هرچه بالاتر می‌روید کوهستان بکرتر و خلوت‌تر می‌شود. در این منطقه آبشارهای زیبایی نیز جاری هستند که می‌توانید در مسیر خود از این آبشارها نیز دیدن کنید.

پوشش گیاهی هزار مسجد

رشته‌کوه هزار مسجد پوشیده از اغلب گیاهان کوهستانی ایران و درختان مختلف و مخصوصا درخت ارس می‌باشد. ارس یا وَرس یا سرو کوهی که به نام‌های هُورَس، اَورَس، اُرسا، اَریس، اَرچا و اردوج نیز خوانده می‌شود، گونه‌ای سرو بسیار با ارزش و دیرزی است که در مناطق کوهستانی و بیشتر در ارتفاعات بیش از ۲۵۰۰ متر می‌روید.

این گونه که بومی ایران نیز هست در دامنه جنوبی رشته‌کوه‌های البرز، از آذربایجان تا خراسان و به ویژه در شرق کشور و در ارتفاعات به صورت گسترده یافت می‌شود.

اُرس بسیار پایدار و سازگار با هر نوع آب و هوا است و برگ‌هایش مانند دیگر گونه‌های سرو به شکل سوزنی می‌باشد. این درخت دارای عمر طولانی بیش از دو هزار سال است و در برابر بیماری‌ها و انگل‌های طبیعی بسیار مقاوم بوده است.

گوناگونی جانوری هزار مسجد

دره‌های هزار مسجد زیستگاه جانوران فراوانی از جمله روباه، تشی، کل، بز، پایکا و پلنگ می‌باشند. اما هیچ‌کدام به فراوانی پایکا نیستند.

پایکاها جانوران کوچک اما چاق و چله‌ای هستند که لابه‌لای سنگ و صخره‌ها می‌شود آنها را دید که یا آفتاب می‌گیرند یا مشغول جویدن برگ‌ها و ساقه‌های علف هستند. بعد از پایکا، روباه، شاید فراوان‌ترین جانور منطقه هزار مسجد باشد.

اقامت در هزار مسجد

برای علاقه‌مندان به طبیعتگردی، کمپینگ، کوه‌های هزار مسجد و آن طبیعت بکر، گزینه جذابی است. همچنین اقامتگاه‌های بومگردی خوبی در شهرها و روستاهای اطراف این منطقه مانند اقامتگاه خانه پدری در روستای عرب چاه و اقامتگاه دیار در کلات نادری وجود دارد که برای اقامت می‌توان از آنها بهره برد.

صعود به قله هزار مسجد

قله هزار مسجد دارای ۳ مسیر صعود است. ساده‌ترین مسیر صعود به قله هزار مسجد از روستای اندیشش و رایج‌ترین مسیر هم، از روستای لایین کهنه و روستای بابا رمضان می‌باشد.

دانلود ترک مسیرهای صعود به قله هزار مسجد

قله هزار مسجد یک مسیر صعود دیگر هم دارد که از روستای اموردک می‌باشد. این مسیر از ۲ مسیر دیگر دشوارتر و بسیار کم ترددتر است.

برای صعود به قله هزار مسجد از روستای اموردک، ابتدا باید وارد دره شده و پس از پیمودن ۱۸ کیلومتر مسافت، خود را به محلە چشمه زیرآبه برسانیم. از چشمه زیرآبه تا قله هزار مسجد نیز ۱۵ کیلومتر مسافت در پیش خواهیم داشت.

هزار مسجد بین کلات و مشهد واقع شده است. از سمت جاده سد کارده و همچنین از کلات نادر برای رسیدن به آن مسیر دسترسی وجود دارد.

اگر از سمت کلات به این مکان بروید، به کلات که رسیدید باید به سمت لائین بروید. لائین در کیلومتر ۳۵ جاده کلات به درگز واقع شده است که این مسیر نیز دیدنی‌های بسیار دارد.

کمتر از ۵۰۰ متر پیش از رسیدن به پل لائین یک جاده در سمت چپ قرار دارد که به سمت احمدآباد، رباط، بابا رمضان، خاکستر، چهارراه و لائین کهنه می‌رود.

تا رباط جاده به طول ۶ کیلومتر آسفالت شده است. به رباط که برسید سمت راست به روستای بابا رمضان می‌رود که تابلویی را مشاهده خواهید کرد که روی آن درج شده، ۵ کیلومتر و سمت چپ هم به سمت روستاهای خاکستر، چهارراه و لایین کهنه می‌رود.

امکانات منطقه

نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید، این است که در این منطقه امکانات به حداقل خود می‌رسد و امکاناتی همچون پارکینگ، سرویس بهداشتی، اقامتگاه، بوفه و … وجود ندارد و شما برای این که بخواهید به این قله صعود کنید، باید از پیش، کوله خود را با تمامی تجهیزات مورد نیاز تکمیل کرده و به همراه خود آب و مواد خوراکی مورد نیاز را داشته باشید تا در هنگام صعود دچار مشکل نشوید.

بهترین فصل صعود به قله هزار مسجد

فروردین و اردیبهشت بهترین زمان برای صعود به قله هزار مسجد است. زیرا که در تابستان آب و هوایی منطقه بسیار گرم بوده و در پاییز و زمستان نیز شاهد سرمای بیش از حد و بارش برف در این ناحیه خواهیم بود که وجود برف و باران بازدید از این منطقه را دشوار می‌سازد.

شبمانی در روستای بابا رمضان امکانپذیر است. اگر در مسیر به تاریکی هوا برخوردید می‌توانید شب را در بابا رمضان بخوابید و از آنجا راهی روستای چهارراه شوید یعنی دوباره برگردید رباط و از آنجا به مسیر و مقصد خود که کوه‌های هزار مسجد است ادامه دهید.

تا روستای چهارراه استفاده از خودروی سواری امکانپذیر است.

در بین راه، روستای سرسبز خاکستر قرار دارد. به آخر روستای چهارراه که برسید یک دوراهی دیده می‌شود. راه سمت راست به طرف لائین کهنه و راه مستقیم سمت منطقه‌ای به نام عرب چاه می‌رود. از اینجا به بعد فقط پیاده یا با ماشین کمک‌دار باید رفت.

ارتفاع روستای بابا رمضان حدود ۱۰۵۰ متر است و اهالی آن کرد زبان هستند. بیشتر روستاهای منطقه به زبان‌های کردی و ترکی صحبت می‌کنند. در آخر روستا امامزاده‌ای قرار گرفته است که امکانات مناسبی برای پخت غذا، استراحت و خواب دارد.

صعود به قله هزار مسجد از مسیر روستای لایین کهنه

از کنار باغات روستای بابا رمضان مسیر رودخانه را به سمت بالا و روستای لایین کهنه در پیش می‌گیریم. به علت نبود چشمه مناسب در مسیر بهتر است از چشمه امامزاده آب برداشت نماییم.

پس از کمی پیاده‌روی، دره تنگ‌تر می‌شود و دیواره‌های اطراف سر به فلک می‌کشد. در برخی نقاط باید از عرض رودخانه عبور کرد. چندین آبشار کوچک و بزرگ زیبایی دره را دو چندان می‌نماید.

با پیشروی بر عرض دره اضافه می‌شود و باغات روستا نمایان می‌شوند. راهپیمایی از بابا رمضان تا لایین کهنه ۲ ساعت زمان می‌برد. ارتفاع روستای لایین کهنه حدود ۱۴۵۰ متر است.

روستایی کوچک و تاریخی در دل کوههای هزار مسجد که مردم روستا می‌گویند زمانی روستای بزرگی بوده و جمعیتی حدود ۱۰۰۰ خانوار داشته است که به علت سیلی بزرگ در اواخر قاجاریه، کاملا تخریب شده. اکثر مردم آن نیز به پایین‌دست کوچ نموده‌اند.

آثاری از چند برج نگهبانی در چند نقطه دیده می‌شود. امامزاده‌ای نیز در روستا وجود دارد که اولیای بالا نامیده می‌شود و بنای آن از امامزاده بابا رمضان کوچکتر است.

باید از چشمه روستا آب برداشت و به سوی جنگلبانی و بالای رودخانه حرکت نمود. بعد از یکساعت پیمایش دره تنگ می‌شود و از راه پاکوبی در سمت چپ دره و زیر دیواره‌ها مسیر ادامه می‌یابد و پس از اندکی پیمایش به حصار پارک ملی تندوره خواهد رسید.

محلی‌ها نام این بخش از دره را “زوی ژور” نامیده‌اند. در ادامه مسیر را در جوار رودخانه پی می‌گیریم تا به جنگلبانی برسیم. از اینجای مسیر قله هزار مسجد قابل مشاهده است. پیمایش از روستای لائین کهنه تا جنگلبانی تقریبا دو ساعت زمان نیاز دارد.

اندک زمانی مسیر رود را ادامه داده تا به جایی برسیم که رودخانه دو شاخه شده است که این محل را دوآب می‌گویند. رودخانه سمت راست که پرآب‌تر است از دره زوی رش سرچشمه می‌گیرد و رود سمت چپ نیز از اولنگ نورعلی سرچشمه می‌گیرد. یکی از جاذبه‌های هزار مسجد آبشارهای زیبا در انتهای دره لایین کهنه در منطقه دوآب است.

مسیر در کنار رود سمت چپی ادامه می‌یابد. مسیر را پیموده تا به خانه‌های عشایر و چشمه‌های زیبای اولنگ نورالی یا نورعلی در ارتفاع حدودا ۲۱۰۰ متری برسیم که مکانی مناسب برای شبمانی است. دنباله مسیر از جاده خاکی در شرق اولنگ ادامه می‌یابد و بالا می‌رود تا جایی که یک راه پاکوب از جاده جدا شده و بالا می‌رود.

از اینجا به بعد ادامه مسیر صعود با مسیر دره چهارراه مشترک می‌شود. پس از دو نیم ساعت پیمایش شیب تند، پاکوب از دهانه یک دهلیز وارد دشت مسطحی می‌شود. پس از رسیدن به دشت، قله هزار مسجد در جنوب غربی مشاهده می‌شود. پس در ادامه، مسیر را به سوی جنوب و اولنگ شاهی دنبال کرده و با نیم ساعت پیمایش به خانه‌های عشایر می‌رسیم.

مسیر پاکوب، ما را تا رسیدن به منطقه کفی قله هدایت می‌کند و در ادامه با یکساعت پیمایش به جاده خاکی که از دامنه جنوبی و روستای بقمج می‌آید می‌رسیم. این جاده تا مسجد سنگی روی قله ادامه دارد.

این سازه دارای چند اتاق کوچک و یک آشپزخانه است. روی قله سنگچین‌های بزرگی ساخته شده که به چیل مشهورند. در امتداد قله و در ضلع غربی آن چمنزار بزرگی قرار دارد که آن را اولنگ مراد می‌نامند و عقیده دارند که هرکس از آب چشمه آن بنوشد و آرزویی داشته باشد برآورده می‌شود.

برای فرود از قله هزار مسجد می‌توان از مسیر دره چهارراه پایین آمد که کوتاهتر هست.

زمان بندی مسیر دره بابا رمضان و لایین کهنه به قله هزار مسجد

• روستای بابارمضان تا روستای لایین کهنه (۲ ساعت)
• روستای لایین کهنه تا ساختمان جنگلبانی (۲ ساعت)
• جنگلبانی تا اولنگ نورآلی (نورعلی) (۲/۵ ساعت)
• اولنگ تا ابتدای کفی دشت (۲/۵ ساعت)
• ابتدای کفی دشت تا قله هزار مسجد (۱/۵ ساعت)

با توجه به موقعیت ارتفاعات هزار مسجد و همجواری با توده سرد سیبری و جهت چین‌خوردگی‌ها، همواره تغییرات جوی در منطقه سریع رخ می‌دهد و هوا به سرعت دگرگون می‌شود و به خصوص در فصول پاییز و بهار خطر رعد و برق و سیل وجود دارد.

با داشتن نقشه دقیق و اطلاعات کافی و مناسب و آشنایی به راه‌های پاکوب و مالرو، در یک شرایط جوی مناسب می‌توان در یک برنامه ۲ تا ۳ روزه صعود به قله هزار مسجد را از مسیرهای شمالی انجام داد.

صعود زمستانی به قله هزار مسجد

برای صعود زمستانی به قله هزار مسجد مسیرهای جبهه جنوبی معمول‌تر و آسان‌تر هستند ولی در جبهه شمالی به جز مسیر دره زوی رش – اولنگ مراد که سختی‌های فراوانی دارد بقیه مسیرها با خطر بهمن همراه هستند و صعود از آنها ممکن نمی‌باشد.

ضمنا باید این نکته را در نظر داشت که در فصل ییلاق از اوسط خرداد تا اواخر مرداد، عشایر در خانه‌های خود مستقر هستند و برای شب‌مانی باید از چادر کوهنوردی استفاده کرد.

دیدنیهای هزار مسجد

اهالی هزار مسجد، این کوه را مقدس می‌دانند. آنها معتقدند حضرت علی (ع) در حق این کوهستان دعا کرده و به سوی این کوهستان اشاره کرده است. آنها پرآبی و سرسبزی هزار مسجد را از همین دعا می‌دانند.

رشته کوه هزار مسجد دارای قله‌ها، آبشارها، اولنگ‌ها، پوشش گیاهی و جانوری و مناظر بی‌نظیر می‌باشد که سفر به این منطقه و تماشای آنها، تجربه‌ای خاطره انگیز و فراموش نشدنی را رقم می‌زند.

اولنگ حیدر

اولنگ اصطلاحا به سبزه‌زارهایی وسیع گفته می‌شود که در دامنه و شیب‌های رشته کوه هزار مسجد قرار دارند. یکی از اولنگ‌های سرسبز و مسحورکننده هزار مسجد اولنگ حیدر است که منطقه‌ای بکر و زیبا برای کمپ زدن و لذت بردن از طبیعت است.

در فصل بهار عشایر مدتی را در این اولنگ‌ها سپری می‌کنند. این منطقه پوشیده از درخت‌های ارس است.

آبشار نورالی (نورعلی)

یکی از آبشارهای فصلی هزار مسجد که در فصل بهار پدیدار می‌شود نورالی می‌باشد. این آبشار در ارتفاعات بالا و نزدیک اولنگ حیدر و قله اصلی هزار مسجد قرار دارد و مناظر اطراف آن از زیباترین قسمت‌های هزار مسجد می‌باشند.

ییلاق عرب چاه

منطقه‌ای به نام عرب‌چاه که یکی دیگر از ییلاقات عشایر در هزار مسجد است، برخلاف سایر مناطق هزار مسجد رودی پر آب دارد. این منطقه برای شب مانی بسیار مناسب است و می‌توانید از سرپناهی که عشایر ساخته‌اند استفاده کنید.

درباره روستای عرب چاه گفته می‌شود که نام روستا، عرفشاه است که در کرمانجی به معنای زیبا بوده که به اشتباه عربچاه خوانده می‌شود.

قله آت قولاق (گوش اسب)

یکی از قله‌های معروف رشته کوه هزار مسجد قله گوش اسب می‌باشد که به گویش ترکی به آن آت قولاق گفته می شود. این قله در منطقه نورالی واقع شده است و فاصله کمی با قله هزار مسجد دارد.

این قله دارای ۲ صخره بزرگ است که شبیه گوش‌های اسب هستند و دلیل نامگذاری آن می‌باشند.

اولنگ شاهی

یکی دیگر از اولنگ‌های معروف هزار مسجد اولنگ شاهی است که مسیر دسترسی آن از روستای بقمج از توابع شهرستان چناران است. اولنگ شاهی یک منطقه وسیع و دشت مانند سرسبز می‌باشد که رودخانه‌ای خروشان و پرآب در آن جاری است. از هرجای اولنگ شاهی قله هزار مسجد قابل رویت است.

آبشار ششو

این آبشار که در دره کناری قله هزار مسجد و کمی آن طرف‌تر از آبشار نورالی قرار دارد یک آبشار فصلی می‌باشد. در فصل بهار و زمانی که آب این آبشار جاری می‌شود منظره‌ای خارق‌العاده و مبهوت کننده پدیدار می‌گردد. آب از ارتفاع بسیار زیادی از روی صخره‌ای بزرگ و پرابهت به پایین سرازیر می‌شود که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.

منابع: کتاب “استان خراسان” اثر حسن زنده‌دل، اقامت ۲۴ و ویکی‌لاک گزارش: مرتضی نامور گردآوری: حامد اسپرهم