غارنوردی
غارنوردی در ایران به عنوان یکی از انواع رشته‌های کوهنوردی شناخته می‌شود حال آنکه در برخی کشورها رشته‌ای جداگانه شمرده می‌گردد. در میان رشته‌های مختلفی که برای طبیعتگردی وجود دارد، غارنوردی یکی از جذابترین و البته پرخطرترین نمونه‌های گشت و گذار در طبیعت است.
اگر می‌خواهید در زمینه غارنوردی به فعالیت بپردازید، باید تجهیزات و لوازم غارنوردی را بشناسید و پیش از آغاز پیمایش غارهای مورد نظرتان آنها را تهیه کنید. بسیاری از افرادی که به لحاظ جسمانی توانایی مناسب و خوبی دارند همانند ورزشکاران و کوهنوردان، می‌توانند رشته جذاب و سرشار از هیجان غارنوردی را نیز تجربه کنند.
غارها همیشه از عجایب جهان هستند که افراد کنجکاو بسیاری را به سمت خود جلب می‌کنند. اگر ماجراجو هستید یا به زمین‌شناسی علاقه‌مندید، پیش از ورود به هر غار، باید با نکات غارنوردی نیز آشنا باشید.
غارها، جلوه‌گاه دیگری از تنوع ساختاری زمین و مکانی متفاوت با محیط سطح سیاره هستند که می‌توانند ما را به شناختی متفاوت از این جهان رازآمیز رهنمون شوند. از روزنه غارها است که می‌توانیم به حفره‌ها و دالان‌های پیچ‌درپیچ لایه‌های زیرین زمین راه یابیم و پدیده‌های شگفت‌انگیز ژرفای آن را ببینیم.
غارپیمایی
غارپیمایی فرصتی است برای کشف؛ امکانی برای شناخت و راهی برای کاوش جهان تاریک درون این سیاره که دانسته‌هایمان از آن، بسیار کمتر از چیزی است که از آسمان و کهکشان می‌دانیم. غارها از شگفت‌انگیزترین و دیدنی‌ترین مخلوقات پروردگار است که حاصل هزاران و شاید میلیون‌ها سال فعالیت زمین می‌باشد.
غارها در دنیا از اهمیت زیادی برخوردارند و نه تنها از لحاظ گردشگری اهمیت بسیاری دارند بلکه از لحاظ علمی نیز در شاخه‌های گوناگون، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
امروزه انسان برای دو منظور اصلی به غارنوردی می‌پردازد:
- تماشا، ماجراجویی، تحرک و ارضای حس کنجکاوی
- هرآنچه که در مقوله ورزش و گردش می‌گنجد
غارپیمایی خود دارای چند گرایش است. از پیمایش غارهای گردشگری و تجهیز شده که همگان بی آنکه مهارت خاصی به دست آورده باشند، می‌توانند انجام دهند تا غارنوردی دشوار ماجراجویانه که به قصد شناسایی دهلیزهای ناشناخته یا غارهای عمودی انجام می‌شوند.
دیدن یک غار برای هر شخص، فارغ از این که ورزشکار باشد یا گردشگر، جوان باشد یا پیر، در یکی از زمینه‌های علمی متخصص باشد یا نه، با هدف خاصی وارد غار شده باشد و یا بدون برنامه‌ریزی قبلی گذرش به آنجا افتاده باشد، بسیار جذاب و هیجان‌انگیز خواهد بود.
تماشای سنگ‌های چکنده، چکیده، ستون‌ها، آبشارهای سنگی و دیگر پدیده‌های غیرعادی زیرزمینی که به طور کلی ” سنگال ” یا ” غارسنگ ” نامیده می‌شوند و پیمودن راه‌هایی که در هر پیچ، چشم‌اندازی بدیع فرا روی بیننده قرار می‌دهند، چیزی نیست که هیچ انسانی مایل به آن نباشد.
روشن است که در غارپیمایی هم مانند دیگر اشکال گردشگری، رفت و آمدهای مکرر به ویژه اگر با رفتار غیرمسؤولانه همراه باشد، می‌تواند به تخریب آن زیبایی‌ها که به قصد بهره‌مندی از آنها آمده‌ایم، بیانجامد. با این تفاوت که حساسیت و شکنندگی محیط غار بسیار بیشتر از محیط‌های بیرونی است، زیرا سازندهای غار وضعیتی تقریبا ایستا دارند و امکان بازیابی آنها در مقیاس عمر نسل‌های انسانی وجود ندارد.
از این رو، ضرورت دارد که هم شمار بازدیدکنندگان کنترل شود و از قابلیت تحمل طبیعی غار فراتر نرود و هم این که هر فرد بازدیدکننده نهایت وسواس را در حفظ پدیده‌های داخل غار به خرج دهد. در این میان، وظیفه سازمان‌های مسئول حفاظت از میراث‌های طبیعی و فرهنگی کشور در آموزش همگانی برای نگاهداشت غارها و در برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از این سرمایه‌های ملی، بسیار سنگین است.
همچنین راهنمایان غارپیمایی و سرپرستان گروه‌های غارپیما و کوهنورد باید پیش از ورود به هر غار، نکته‌های زیست محیطی را به افراد همراه گوشزد کنند و در طول برنامه غارپیمایی بر رفتار آنان نظارت داشته باشند.
هدف غارشناسی
غارشناسی پیمایش غار است با هدف مطالعه علمی. این فعالیت هم شاخه‌ها و گرایش‌های گوناگون دارد. پژوهش‌های زمین‌شناختی، معدن شناختی، زیست شناختی، مطالعه در وضع منابع آب، سدسازی و پژوهش در میراث فرهنگی، شماری از اهداف غارشناسی است.
در ایران غارهای معروف بسیاری را پیدا خواهید نمود که برای بازدید گردشگران آماده شده‌اند و درون این غارها شرایط مناسبی را جهت بازدید گردشگران فراهم آورده‌اند. شما حتی اگر غارنورد هم نباشید می‌توانید به دیدن غارهای بزرگی که جزو جاذبه‌های گردشگری ایران هستند بروید.
غارهایی مانند غار آبی علیصدر همدان، غار قوری قلعه، غار کرفتو، غار سهولان، غار یخی چما و دیگر غارهای گچی یا نمکی ایران به راحتی برای بازدیدکنندگان در دسترس هستند. بدون مجهز بودن به لوازم غارنوردی به عنوان یک طبیعت‌گرد عادی می‌توانید از آنها و دیگر غارهای بزرگ دیدن کنید.
در کشور ما قریب به هزار و دویست غار تا به حال شناسایی شده که شاید در حدود ده درصد از آن فقط از نظر ترسیم کروکی درباره آنها اقدام شده ولی هیچگاه از لحاظ باستان شناسی، جغرافیایی، جانورشناسی، آب و هوا و طبیعت و زمین‌شناسی مورد توجه قرار نگرفته و چه گنج‌های گران‌بها و کم‌نظیری از هویت ملی ایرانیان و بشر اولیه که در دل تاریک غارهای کشور پنهان مانده است.
جدای از این که غارها نخستین خانه‌های انسان‌ها، به شمار می‌رفته‌اند، در عهد باستان توسط مهرپرستان، میتراییان در تاریکی غارها پس از غروب خورشید، ضمن قربانی گاو مراسمی مخصوص در غار به اجرا می‌گذارده‌اند.
“هاشم رضی” پژوهشگر معاصر در کتاب دو جلدی مفصل خود به نام آیین مهر، چنین نقل نموده است:
«به موجب روایات، تصویری از کشتن گاو به وسیله مهر که در غاری روی داده آگاهی داریم، کشته شدن گاو به دست مهر، ممیزه اساسی این آیین است و بدون استثنا در تمام مهرابه‌ها، در انتهای آن، نقش کشته شدن گاو به دست مهر، چه به وسیله نقاشی و چه به وسیله نقش برجسته و تندیس وجود داشته است. مهر ناجی مردم بوده، و برای رهایی آنان گاو را می‌کشد و خود با حواریونش به آسمان بالا می‌رود. به همین جهت مهری دینان یا مهرابه‌ها را در غارهایی طبیعی بر پا می‌کردند، یا برای ساختن مهرابه، غارهای مصنوعی زیرزمینی می‌ساختند و دهانه‌ی این غارها را به شکل طبیعی در می‌آوردند.»
تعریف غار
به طور کلی غار فضای خالی زیرزمینی است با حداقل یک دهانه به خارج از پوسته زمین که هیچگونه ابعاد خاص و مشخصی ندارد و گاهی در داخل زمین قرار دارد و یا گاهی در دل صخره‌ها جای دارد.
غارها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- غارهای طبیعی
- غارهای مصنوعی (دست کن)
غارهای طبیعی
- غارهای بوجود آمده بر اثر نفوذ آب‌های اسیدی در لایه‌های آهکی (که ۹۸% غارهای موجود از این روش بوجود می‌آیند.)؛
- غارهای بوجود آمده بر اثر فرسایش امواج؛
- غارهای بوجود آمده بر اثر زلزله و چین خوردگی‌های لایه زمین؛
- غارهای آتشفشانی؛
- غارهای بادی؛
- غارهای یخی.
غارهای مصنوعی
غارهای مصنوعی، غارهایی هستند که توسط انسان بصورت حفره‌هایی در دل صخره‌ها بوجود آمده‌اند.
اجزای تشکیل دهنده غار
دهلیز
دهلیز راهرویی است که باید از آن خمیده یا خزیده عبور کرد.
دالان
دالان راهرویی است که پهنای آن به اندازه دست‌های باز شده یک انسان و بلندی آن در حدی است که می‌توان به طور ایستاده از آن عبور کرد.
تالار
تالار به فضاهای وسیع با سقف‌های بسیار بلند گفته می‌شود.
دخمه
دخمه فضایی نسبتاً کوچکی است با ابعاد حداقل دو متر، دخمه فقط یک راه ورودی دارد و از همان راه باید از آن خارج شد.
چاه
چاه مجرایی است که به صورت عمودی گسترش پیدا می‌کند و عمق آنها معمولاً بیش از سه متر می‌باشد. رأس آن به خارج سطح راه باز می‌کند و یا به یک راهرو یا تالار اما چاه‌ها همیشه دارای مجراهای خروجی رخنه‌پذیر نیستند. چاه‌ها استوانه‌ای و یا مخروطی هستند.
رودخانه
از به هم پیوستن آب‌های فرو رو در اعماق شیارهای غار به وجود می‌آید که رو به پایین در جریانند.
سیفون
فضایی در غار است که سقف آن خیلی کوتاه بوده و غالباً آب تا زیر سقف راهرو وجود دارد و شبیه شتر گلو می‌باشد.
مخزن
ایستگاه نهایی آب در پایین‌دست جایی که سقف و آب به هم می‌رسند و غالباً با تجهیزات غواصی امکان عبور فراهم می‌شود.
تنگه
راهروهایی که توسط فرسایش آب بوجود آمده و طول آنها بیشتر از عرضشان می‌باشد.
اگر قصد دارید تا غارنوردی را بسیار حرفه‌ای‌تر دنبال کنید یا به درون غارهایی قدم بگذارید که صعب‌العبور هستند، باید لوازم و تجهیزات غارنوردی را با خود به همراه داشته باشید. به این نکته توجه داشته باشید که به همراه داشتن لوازم و تجهیزات غارنوردی لازم هست اما کافی نیست. شما باید مهارت‌های استفاده از این وسایل را نیز بدانید.
باید نکات و مهارت‌های غارنوردی را بدانید و در کل اگر برای اولین بار است که به غارنوردی می‌پردازید، با افراد حرفه‌ای همراه شوید. اگر مبتدی هستید، به همراه افراد حرفه‌ای به درون غار بروید و از آنها نکات و اصول غارنوردی را بیاموزید.
پس از آموزش غارنوردی می‌توانید با تکیه بر مهارت‌های کسب شده و لوازم و تجهیزات غارنوردی به کشف غارهای مخفی و سخت بروید. حتی غارهایی را بپیمایید که کمتر افرادی توان گذر از آنها را داشته‌اند.
همچنین به دلیل اینکه درون بسیاری از غارها آب، دریاچه یا رودخانه وجود دارد و گاهی مجبور به عبور از آنها می‌شوید، باید شنا کردن را نیز خوب بدانید. برای بالا رفتن از صخره‌های سخت و دیواره‌های درون غار، باید یک صخره‌نورد باشید تا بتوانید درون غارهای گوناگون با شرایط مختلف به حرکت ادامه دهید. برای اینکه غارنوردی کنید، باید مناسب‌ترین و بهترین وسایل را به همراه داشته باشید.
سعی کنید وسایلی را خریداری کنید که کیفیت بسیار خوب و مطلوبی به همراه داشته باشند. چرا که جان شما بسته به کیفیت وسایلی خواهد بود که از آنها استفاده می‌کنید. بسیاری از لوازمی که برای غارنوردی استفاده می‌شوند، همان لوازم کوهنوردی و یا لوازمی هستند که برای صخره‌نوردی و یا غواصی استفاده می‌شوند.
شما برای غارنوردی، بسته به غاری که برای پیمایش انتخاب می‌کنید، به لوازم و ابزار متفاوتی نیاز خواهید داشت. با این حال لوازم مورد نیاز برای غارنوردی یکسانی برای تمام پیمایش‌های غارها پیدا می‌کنید.
تجربه بازدید از مناطق زیر زمین برای دانشمندان و کاوشگران همواره هیجان‌انگیز است. پوشیدن لباس گرم و خشک غارنوردی به همراه چراغ قوه، کلاه ایمنی با چراغ قوه‌ای که بر روی سر و کلاه نصب می‌شود (هدلامپ) از لوازم واجب و ضروری برای شروع غارنوردی است.
غارنوردی آماتور
غارنوردان آماتور (مبتدی) کسانی هستند که به این فن بیشتر از جنبه ورزشی نگاه می‌کنند. امروزه تعداد این غارنوردان، از غارنوردان حرفه‌ای بیشتر است و اکثر غارهای جدید توسط این افراد کشف می‌شود.
به‌طور کلی غارنوردی آماتور بیشتر در میان کوهنوردان رایج است. بسیاری از غارنوردان آماتور به خاطر علاقه خاصی که در طی سال‌ها غارنوردی به این فن پیدا می‌کنند تبدیل به غارنوردان حرفه‌ای می‌شوند و در بعضی از رشته‌های آن تجربه‌های زیادی کسب می‌کنند.
از نگاه غارنوردان آماتور غارنوردی ورزش تفریحی نوردیدن و اکتشاف غارهاست.
غارنوردی حرفه‌ای
غارنوردان حرفه‌ای کسانی هستند که برای اهداف خاصی بجز جنبه ورزشی آن، پا به اعماق غارها می‌گذارند. این اهداف که جنبه علمی دارند به رشته‌های زیر تقسیم می‌شود:
- زمین شناسی؛
- دیرین شناسی؛
- باستان شناسی؛
- انسان شناسی؛
- آب شناسی؛
- زیست شناسی.
مهم‌ترین، پرهیجان‌ترین و سخت‌نوردترین غار ایران غار پراو در استان کرمانشاه است. استان کرمانشاه بعلت دارا بودن محیطی مناسب و در برگرفتن شمار بسیار زیادی غار از جمله ژرفترین و طولانی‌ترین غارهای ایران و داشتن علاقه‌مندان بسیار از پیشروترین استان‌های غارنوردی ایران به‌شمار می‌آید.
بسیاری بر این باورند که تنی چند از غارشناسان کرمانشاه غاری ژرفتر از پراو را کشف نموده‌اند اما برای بکر ماندن آن از آشکار نمودن جایگاه آن خودداری می‌کنند! از دیگر غارهای ایران که همواره مورد بازدید غارنوردان باشگاه‌های غارنوردی ایران قرار می‌گیرند می‌توان از غارهای یخ مراد، رود افشان و کهک، قاطرچی و کتله‌خور نام برد.
از جمله تجهیزات و لوازم غارنوردی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
طناب، کارابین، شفت، میخ، کوله پشتی، کیسه خواب، رول، یومار، کلاه ایمنی، چراغ‌های پیشانی ( هدلامپ ) با لامپ ال.ای.دی، لباس ضدآب، هشت‌فرود، لوازم پانسمان، انواع قرص، کپسول و آمپول جهت استفاده گوناگون.
منابع: دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا، بیاموز و اقامت ۲۴
گردآوری: پریسا رهبری