کویر مصر
یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعتی ایران، کویرهای آن است، کویر مصر نیز نگینی درخشان در این میان به حساب می‌آید. بی شک ایران کشوری چهارفصل و یکی از خوش آب و هواترین کشورهای دنیاست. به هر کجای این کشور رو کنید، بسته به منطقه‌ای که در آن هستید، به مناطق بارانی، معتدل، سرد و یا گرم و خشک برمی‌خورید.
کویر مصر پهنه‌ای وسیع از سکوت و آرامش است که روزها با آفتاب سوزان رفیق است و شب‌ها با آسمان نیلگون و پرستاره‌اش تجدید پیمان می‌کند. البته گرمای آغوش روز یا سوز و سرمای شب برای این زیبای کم نظیر فرقی ندارد؛ باز هم استوار ایستاده و جلوه‌های تماشایی خود را به رخ بینندگانش می‌کشد.
دکتر آلفونس گابریل جغرافی‌دان و جهانگرد اتریشی (متولد ۱۹۸۲) می‌گوید: «کویر کسی را که یک‌بار اسیر افسونش شده باشد هرگز رها نخواهد کرد.» این جمله‌ای است که پس از سفر به کویر مصر ایران به آن ایمان پیدا خواهید کرد. افسون آسمان کویر مصر تا پایان عمرتان بارها و بارها شما را به آنجا خواهد کشید.
وجه تسمیه کویر مصر (علت نامگذاری)
داستان‌های گوناگونی درباره علت نامگذاری کویر مصر وجود دارد که معروفترین آن به داستان فردی به نام یوسف برمی‌گردد که یکی از اهالی این روستا در قدیم بوده است. سالها قبل بنیانگذار روستای مصر فرد سرمایه‌داری به نام یوسف بود که به شبانی و چراندن گوسفندان می‌پرداخت.
عمر این روستا شاید بیشتر از ۱۰۰ سال نباشد، اما همه آن را به نام مزرعه یوسف می‌شناختند تا آنکه قنات‌های روستا خشک و کم آب شد و یوسف را مجبور به حفر چاه با موتورهای دیزلی انگلیسی کرد. چند سال بعد از بهره‌برداری از این چاه، دوباره سفره‌های زیرزمینی آب پائین‌تر رفت تا اینکه یوسف چاه عمیق‌تری را در کویر مصر حفر کرد به همین دلیل اهالی روستاهای همجوار، این روستا را «چاه دراز» نامیدند.
اما از آنجایی که یوسف این نام را دوست نداشت از اهالی خواست چون نام وی یوسف و داستان یوسف پیامبر نیز در سرزمین مصر اتفاق افتاده بود از آن به بعد نام این روستا را مصر بنامند. اهالی روستا نیز از آنجا که برای یوسف احترام زیادی قائل بودند، این روستا را “مصر” نامیدند.
موقعیت جغرافیایی کویر مصر
روستا یا کویر مصر در قلب کویرهای ایران در ۴۵ کیلومتری شرق شهرستان جندق و در ۳۰ کیلومتری شمال شهرستان خور از توابع استان اصفهان قرار دارد. موقعیت جغرافیایی روستای مصر ۰۴/۳۴ شمالی و ۴۷/۵۴ شرقی می‌باشد.
کویر مصر در میانه راه دامغان به نائین و اصفهان قرار دارد. مصر به همراه دو روستای بسیار کوچک دیگر به نامهای امیرآباد و فرحزاد در یک خط شمالی – جنوبی به طول حدود ۶ کیلومتر واقع شده‌اند. روستای مصر یکی از مناطق جذاب گردشگری ایران به‌حساب می‌آید و نام دریای شنی کویر مصر برای بسیاری از طبیعتگردان آشناست.
کویر مصر ایران توسط رشته‌کوه‌هایی از سمت غرب، جنوب غرب و جنوب شرق محاصره شده است که بخشی از سلسله جبال کوه‌های فلات مرکزی ایران به حساب می‌آید. این کویر در گودال‌هایی طبیعی در کوهپایه‌های این کوه، تپه‌های ماسه‌ای زیبایی را تشکیل داده است که هدف گردشگری و کویرنوردی می‌باشد.
روستای مصر با حدود ۱۲۰ نفر جمعیت به دلیل قرار گرفتن در جنوب کویر مرکزی ایران دارای آب و هوای گرم و خشک است. مردم مصر در سالهای اخیر و به خصوص در ایام گردشگری بیشتر به مشاغل مربوط به اسکان و خدمات به مسافران مصر می‌پردازند. شهرت کویر مصر زندگی آنان را نیز تغییر داده است. اما پیش از این بیشتر به کشاورزی و دامداری مشغول بودند و در کنار کاشت زعفران و گندم به پرورش شتر نیز اشتغال داشتند.
مسیر دسترسی به کویر مصر
اگرچه دسترسی به این کویر با ماشین شخصی هم ممکن است اما تورهای گردشگری به مقصد این کویر، بسیارند بنابراین بهترین راه سفر با تور است.
جندق در ۴۵ دقیقه‌ای این روستا و خور در ۶۰ کیلومتری آن قرار گرفته و در مجموع ۸ ساعت با تهران فاصله دارد. مسیر دسترسی به این کویر از شهرهای تهران، سمنان، دامغان، معلمان و جندق می‌گذرد. از جندق تا مصر ۴۰ کیلومتر جاده خاکی در پیش است و راه حدود ۱ ساعت طول می‌کشد.
مسیر دوم از تهران، قم، کاشان، اردستان، نائین، انارک، چوپانان، چاه‌ملک و فرخی می‌گذرد. بعد از روستای فرخی و نرسیده به شهر خور، در سمت چپ جاده، جاده‌ای فرعی جدا می‌شود و ما را به مقصد می‌رساند.
خانه‌های روستا نشانه‌هایی از سایر سازه‌های مناطق کویری دارند و با دیوارهای کاه گلی، سقف‌های گنبدی و درهای چوبی آراسته شده‌اند. در کنار هر خانه طویله کوچکی به چشم می‌خورد و در آن بوقلمون و بز و گاهی شتر نگهداری می‌شود. مصر یک بلوار اصلی دارد که پر از کافه و اقامتگاه است.
نزدیک به ۲۰ دقیقه طول می‌کشد که به انتهای بلوار برسیم و از اینجا رمل‌های طلایی رنگ مصر شروع می‌شود. برخلاف دیگر کویرها، روستای مصر دارای برق سراسری، آب آشامیدنی، مخابرات و آنتن دهی تلفن‌های همراه و سوپرمارکت است و از بابت امکانات اولیه شرایط بسیار خوبی برای گردشگران دارد. وجود اقامتگاه‌های بومی مناسب، باعث می‌شود که در این کویر دغدغه‌ای برای اقامت نداشته باشید.
با فاصله گرفتن از روستا دیگر خانه‌ای به چشم نمی‌خورد و صدای مردمان نیز به گوش نمی‌رسد. دیگر تنها چیزی که وجود دارد پهنه‌ای به رنگ خاک است که سراسرش را شن‌های روان پوشانده‌اند؛ شن‌هایی سبک که سوار بر باد به این سو و آن سو می‌روند و گویی بر تن کویر نقش می‌زنند.
آنها بر روی هم انباشته می‌شوند و تپه‌ای ایجاد می‌کنند تا بتوانی به بالای آن بروی و عظمت کویر را از نمایی دیگر به تماشا بنشینی بی‌حساب و کتاب نیست که نام این جلوه شگفت‌انگیز طبیعت را دریای شنی کویر مصر گذاشته‌اند.
بهترین زمان سفر به کویر مصر
هوا که رو به سردی می‌گذارد، کم‌کم فصل سفر به کویر آغاز می‌شود. برای رفتن به کویر مصر نیمه دوم سال بهترین انتخاب است. از اواسط پاییز تا اوایل بهار فرصت خوبی برای دیدن کویر مصر اصفهان است. یادتان باشد در تابستان دمای هوا در مناطق کویری بسیار بالاست. توصیه نمی‌کنیم در فصل تابستان به این منطقه سفر کنید زیرا با خطر حیوانات خزنده مثل مار، رطیل و عقرب روبه‌‌رو می‌شوید. هرچند در این فصل هم چیزی از دیدنیهای کویر کم نمی‌شود.
برای رفتن به کویر مصر سبک سفر کنید. به دلیل سفر گردشگران، در این منطقه امکانات رفاهی نسبتا خوبی وجود دارد. پس فقط کافیست لوازم ضروری و داروهای شخصی‌تان را بردارید. اما حتما کفش مناسب پیاده‌روی بپوشید. چون یک کویرنوردی به یادماندنی در انتظارتان است. شب‌های کویری ممکن است کمی سرد باشد، پس بهتر است یک دست لباس اضافه هم داشته باشید تا با خیال راحت به تماشای آسمان کویر در شب بنشینید.
اقامت در کویر مصر
اگر قصد دارید به کویر مصر سفر کنید شاید برایتان مهم باشد بدانید در کویر مصر کجا اقامت کنید؟ اقامت در کمپ، شب‌بیداری و لذت‌بردن از زیبایی‌های کویر مصر اگرچه بسیار هیجان‌انگیز و جذاب است؛ اما نسبت به اقامت در هتل شما را در معرض خطر حیوانات خزنده نیز قرار می‌دهد.
اگر تصمیم دارید به کمپ‌ها بروید به موارد زیر توجه کنید:
- همراه داشتن لوازم شخصی و ضروری (عینک آفتابی، پیراهن آستین‌دار و کلاه)
- اقامت در مکان‌های مشخص‌شده برای چادر زدن
- خاموش‌کردن وسایل برقی پیش از خروج از کمپ
- مطالعه بروشور کمپ
- خودداری از آلوده‌کردن آب‌ها
- بستن منافذ چادر هنگام خواب برای جلوگیری از ورود حیوانات
- کیف کمک‌های اولیه
دیدنیهای کویر مصر
رمل‌ها اصلی‌ترین جاذبه کویر مصر هستند. پشته‌های شنی از ماسه روان که تا پشت دیوار خانه‌های روستایی سرک کشیده‌اند.
رمل‌ها و تپه‌های شنی مصر، کوتاه‌تر از کویر مرنجاب هستند، اما به خاطر تاثیر فیلم خیلی دور، خیلی نزدیک از یک طرف و برگزاری تورهای مختلف به مقصد این کویر از طرف دیگر، مصر، چند سالی‌ست که خیلی معروف شده است.
تجربه تماشای وسعت زرد رنگ رمل‌ها در کویر مصر تجربه‌ای از به یادماندنی‌ترین چیزهایی خواهد بود که چشم هر انسانی با سفر به کویر مصر ایران می‌تواند ببیند. ماسه‌های این منطقه به اندازه‌ای نرم و صاف هستند که باید کفش‌هایتان را در بیاورید و با پای برهنه راه بروید. لمس شن‌های روان و گرم در لابه‌لای انگشتان، یکی از به یاد ماندنی‌ترین تجربه‌هایی خواهد بود که تا حالا داشته‌اید.
وجود چاه آب عمیق، سرسبزی منطقه بیابانی و کشت درخت گز و … جهت جلوگیری از جابجایی شن‌های روان، بلوار به عرض حدود ۵۰ متر داخل روستا، وجود خانه‌های کویری و بازسازی آنها جهت اسکان توریست، موتور سواری، شترسواری در کویر مصر و از همه مهمتر وجود نیزارهایی وسیع و سرسبز در فاصله ۵ کیلومتری روستای مصر و وجود تپه‌های شنی در اطراف آن از جمله دیدنیهای این منطقه است.
آسمان کویر چنان به شما نزدیک است که حس می‌کنید اگر دستتان را دراز کنید می‌توانید ستاره‌ای از آن بچینید. این آسمان خیره‌کننده تنها مورد علاقه چشمان غیر مسلح نیست چرا که ستاره شناسان هم می‌توانند در تمام فصول سال بدون هیچ مانعی در روستای مصر به تماشای ستارگان بنشینند.
لذت بودن در روزهای گرم کویر و شب‌های سرد و پر ستاره آن در کنار آتش با یک فنجان چای گرم، لذتی وصف نشدنی است. در سفر به کویر دوربینتان را فراموش نکنید و با عکاسی از طبیعت، تصاویر بسیار زیبایی را می‌توانید تهیه کنید.
از دیگر نقاط دیدنی این منطقه می‌توان به دریاچه نمک خور و کویر طبقه واقع در ۵۰ کیلومتری جاده خور – طبس، روستای گرمه، روستای محمدآباد کوره گز، روستای عروسان، روستای فرحزاد، جاده کاروان گذر عروسان – بیدستان، جاده آفرود ابراهیم زهرا، ریگ کله و کویر مرکزی اشاره کرد.
از دیدنیهای اطراف روستای مصر نیز می‌توان به چال سلکنون، نیزار مصر، دریاچه نمک سلکنون، تخت عباسی، تخت عروس و رمل‌های ماسه‌ای اطراف روستا اشاره کرد. معدن پتاس خور که می‌توان از آن سوغات و صنایع دستی خرید و دریاچه نمک خور که یکی از زیباترین دریاچه های نمک ایران است، به این منطقه خیلی نزدیکند.
دریاچه نمک سلکنون و چال سلکنون کویر مصر
چال سلکنون در استان اصفهان، در جنوب کویر بزرگ مرکزی ایران و در موقعیت شمال روستای مصر واقع شده است. چال‌ها به مناطقی اطلاق می‌گردد که نسبت به مناطق اطراف دارای ارتفاع کمتری هستند و حالت فرورفتگی در زمین دارند.
چال سلکنون فرورفتگی زیبایی است که توسط تپه‌های شنی محصور گردیده و مناظر زیبایی را پدید آورده است. در قسمت درونی چال سلکنون باتلاق کوچکی وجود دارد، زمین‌های دیواره چال پوشیده از سنگریزه و دارای شیبی مایل در حدود ۳۰ درجه است.
در کف فرورفتگی جنس خاک تیپیک مناطق کویری و از جنس خاک‌های قلیایی است. کف گودال فاقد هرگونه پوشش گیاهی است و تپه‌های ماسه‌ای پراکنده‌ای در آن به چشم می‌خورد. علت نامگذاری این منطقه به سلکنون، سیل ویرانگر سال ۱۳۵۵ روستای مصر بوده که در این منطقه دریاچه عظیمی ایجاد کرده است. لغت سلکنون ساده شده لغت سیل کنون است که به این منطقه اتلاق می‌گردد.
نیزار روستای مصر
نیزار مصر در ۶ کیلومتری شمال شرقی روستای مصر و ۲ کیلومتری شرق روستای فرحزاد در شمال شرقی استان اصفهان واقع شده است. محصور شدن نیزار توسط شن‌های روان، جلوه منحصر به فردی به آن داده است. این نیزار آبشخور اصلی حیات وحش کویر منطقه است، ارتفاع نی‌ها در پاره‌ای از موارد به ۴ متر هم می‌رسد.
این نیزار مکان مناسبی برای عکاسی از حیات وحش کویر مصر است. گونه‌های متنوع حیوانات مثل گربه و روباه شنی، مار جعفری و پرندگان شکاری مانند شاهین از جذابیت‌های این منطقه هستند.
علت پیدایش این نیزار و چشمه آن سیل ویرانگر روستای مصر در سال ۱۳۵۵ بوده که باعث ایجاد دریاچه بزرگی در مکان نیزار فعلی شده است. دریاچه مذکور به مرور زمان خشک شده است ولی مسیر آب ایجاد شده در زیر ماسه‌ها و زمین‌های این منطقه موجب شده است که پساب کشاورزی روستای امیرآباد پس از نفوذ به لایه‌های زمین، در منطقه نیزار مجددا به سطح زمین بیاید و باعث ایجاد این نیزار گردد.
آب نیزار پس از آمدن به سطح و طی مسافتی در حدود ۲ کیلومتر مجددا در زیر لایه‌های ماسه فرو می‌رود و بار دگر در منطقه دریاچه نمک سلکنون به سطح می‌آید. با این تفاوت که به علت شور بودن زمین‌های دریاچه، آب بسیار شور می‌شود به نحوی که در پایین دست دریاچه مسیر نهر ایجاد شده کاملا پوشیده از نمک است.
کویر طبقه یا دریاچه نمک خور
کویر طبقه یا دریاچه نمک خور بزرگترین دریاچه نمک فصلی ایران است. زمین نمکی این منطقه باعث شده است که از هرگونه پوشش گیاهی و زندگی جانوری خالی باشد. اما شکل شگفت‌انگیز کویر طبقه پلی‌گون‌های آن است که آن را به جاذبه‌ای شگفت‌انگیز بدل کرده است.
زمین کویر طبقه پوشیده از پلی‌گون‌ها (اشکال پنج‌ضلعی نمک) است که در زمستان و با مخلوط شدن با خاک رس به رنگ سیاه و در تابستان به رنگ سراسر سفید در می‌آید. نمک این دریاچه قدیمیترین نمک سراسر ایران است.
قلعه و بافت قدیمی بیاضیه
حال که تا دل کویر مصر اصفهان آمده‌اید بهتر است از قلعه و بافت قدیمی بیاضه هم دیدن کنید. اگر نمی‌دانید روستای بیاضیه کویر مصر کجاست، کافیست حدود ۵۰ کیلومتر به سمت جنوب شرقی شهر خور بروید. روستای بیاضیه بافتی سنتی دارد و در بخش کویری اصفهان قرار گرفته است.
دیدنیهای این روستا ترکیبی از نخلستان‌ها و آثار تاریخی است. یکی از این آثار تاریخی قلعه بیاضیه است. می‌گویند این بنا بیش از هزار سال قدمت دارد و معماری آن به سبک بناهای دوران ساسانی است. قلعه بیاضیه (ارگ بیاضیه) یادگاری از دوره ساسانیان در دل کویر مصر است.
سبک معماری ساسانی در اتاق‌های متعدد و تو در توی قلعه بیاضیه به طور حتم نظرتان را جلب می‌کند. ناصرخسرو، شاعر بلند آوازه قرن پنجم، در سفرنامه خود از این قلعه کهن یاد کرده است که نشان از قدمت و دیرینگی این بنا در کویر مصر دارد.
در سالهای ۱۳۲۸-۱۳۲۷، نائب کاشانی با قشون خود به تمام قلعه‌های منطقه نائین تا طبس حمله می‌کند و همه قلعه‌ها جز قلعه بیاضیه در کویر مصر سقوط می‌کنند. ماشاءالله خان که پسر نایب‌حسین بود، برای تسخیر قلعه بیاضیه در کویر مصر نامهای تهدیدآمیز به روستاییان می‌نویسد، اما روستاییان به دلیل مستحکم بودن قلعه و آمادگی دفاعی با شعر پاسخ نامه ماشاءالله خان را می‌دهند و با پایداری اجازه نمی‌دهند قلعه بیاضیه سقوط کند.
دکتر فیش، دریاچه‌ای در کویر مصر
اگر به کویر مصر سفر کنید، دریاچه‌ای را می‌بینید که برای ماهی درمانی فوق‌العاده است. ماهی‌های دریاچه دکتر فیش برای درمان برخی از بیماری‌های پوستی مفید و کارآمد هستند. البته افراد سالم هم می‌توانند از این دریاچه در کویر مصر استفاده کنند.
تفریحات کویر مصر
کویر مصر یکی از تماشایی‌ترین کویرهای ایران است که گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند. این کویر دارای امکانات تفریحی خوبی است که تجربه‌ای متفاوت برای شما رقم می‌زنند.
ـ پیاده‌روی و بالا رفتن از تپه‌ها برای تماشای چشم‌انداز: برای پیاده‌روی در کویر و به ویژه تپه‌های شنی، انرژی و توان مناسبی نیاز دارید. راه رفتن شاید کار ساده‌ای به نظر برسد اما به هنگام پیاده‌روی در شن‌های کویر فشار بر روی زانو و پاهایتان به شدت افزایش می‌یابد چرا که مدام به سمت عقب متمایل می‌شوید. بد نیست بدانید انرژی مورد نیاز برای یک کیلومتر پیاده‌روی بر روی شن با انرژی لازم برای سه کیلومتر حرکت روی زمین عادی برابری می‌کند.
ـ عکاسی از مناظر کویری: حواستان به شن‌های روان کویر باشد چرا که این شن‌ها می‌توانند داخل لنز دوربین و یا درزهای وسایلتان بروند و شما را دچار دردسر کنند. اندکی خلاقیت به خرج دهید و عکس‌هایی ماندگار ثبت کنید.
- شترسواری در نزدیکی روستای مصر
- موتور چهارچرخ
- سافاری
- دوچرخه سواری
- شب نشینی و تماشای آسمان شب: اگر قصد دارید برای عکاسی یا رصد ستارگان در شب مدت زمانی را بیرون بمانید، ۲ تا ۳ مرز نازک با محلول روغن سوخته – گازوییل در دور تا دور محل رصد ایجاد کنید تا احتمال گزیده شدن توسط عقرب را به حداقل برسانید.
ـ نکته آخر: کویر مصر اصفهان منطقه‌ای منحصر به فرد و جزو مناطق ارزشمند طبیعت ایران است؛ مراقب زیبایی و ارزش این منطقه باشیم و حتما کیسه زباله همراه ببریم. مثل هر گردشکر حرفه‌ای، در سفرهای‌مان فقط ردپای مهربانی و صدای خنده به جا بگذاریم و فقط عکس و خاطره خوش به یادگار برداریم.
منابع: makanbin.com، wikipedia.org، مجله گردشگری هتل‌یار
گردآوری: پریسا رهبری