کویر مرنجاب
کویر مرنجاب یکی از موهبت‌های الهی به شمار می‌رود که به یکی از قطب‌های اصلی کویرگردی در ایران تبدیل شده است. کشور ایران با دارا بودن جغرافیای خاص که تنها در معدود نقاطی از دنیا وجود دارد، علاوه بر دارا بودن نقاط ساحلی، جنگل‌ها، کوه‌ها و دشت‌های سرسبز از موهبت داشتن مناطق کویری هم برخوردار است.
وجه تسمیه کویر مرنجاب
کویر مرنجاب در زمان صفویان، در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته بود و یکی از محل‌های محبوب شاه عباس صفوی بود. تا جایی که اسناد تاریخی می‌گویند نام مرنجاب را پادشاه محبوب صفوی انتخاب کرده است.
به دلیل ماسه‌ای بودن زمین، کندن چاه برای رسیدن به آب در زمان‌های قدیم کار خیلی سخت و مشقت‌باری بوده و به همین دلیل به این منطقه مرد رنج آب می‌گفتند، عبارتی که بعدها به مرنجاب تغییر کرد که نشان از سختی تأمین آب شیرین در منطقه داشته است.
کویر مرنجاب کجاست؟
با نگاهی به نقشه ایران، خواهید دید که کویر مرنجاب در استان اصفهان و در شمال شهرستان آران و بیدگل قرار گرفته و فاصله این کویر تا آران و بیدگل ۵۳ کیلومتر، تا کاشان ۶۲ کیلومتر و تا اصفهان ۷۲۰ کیلومتر است.
برای آغاز تور کویرگردی خود، می‌توانید شهر‌های اصفهان، قم، کاشان و یا حتی سمنان و تهران را به عنوان مبدأ قرار دهید. اگر با ماشین شخصی سفر کنید، مسافت و مدت زمانی که باید طی کنید تقریبا بصورت زیر است:
- اصفهان تا آران و بیدگل ۲۱۵ کیلومتر و حدود ۲ ساعت و نیم
- از قم تا آران و بیدگل ۱۱۷ کیلومتر و ۱ ساعت و نیم
- از کاشان تا آران و بیدگل ۱۵ کیلومتر و ۱۵ دقیقه
- از سمنان تا آران و بیدگل ۳۸۶ کیلومتر و ۴ ساعت
- از تهران تا آران و بیدگل ۲۵۹ کیلومتر و ۳ ساعت
دسترسی به کویر مرنجاب
سفر به این کویر با وسایل نقلیه عمومی همانند اتوبوس یا قطار اصلا منطقی به نظر نمی‌رسد. زمانی که شما خودتان را به شهرستان آران و بیدگل برسانید، یک جاده ۴۵ کیلومتری پیش روی شما است که اصلا آسفالت هم نشده است. شاید برخی از محلی‌ها را پیدا کنید که در ازای دریافت مبلغی، شما را به داخل کویر ببرند.
بهترین گزینه برای بازدید از مرنجاب، همراهی با برگزارکنندگان تور یا عاشقان آفرود است. حتی اگر وسیله نقلیه شما برای کویرنوردی هم طراحی شده است، امکان گم شدن در مسیر زیاد است. به همین دلیل اصلا تنها سفر نکنید و حتما همراه تور یا کاروان آفرود باشید.
در شمال مرنجاب دریاچه نمک آران و بیدگل، در غرب آن کویر مسیله، دریاچه نمک حوض سلطان و حوض مره، در شرق کویر بند ریگ و پارک ملی خبر و جنوب آن شهر آران و بیدگل قرار دارند. اما بهترین و متداول‌ترین راه برای رفتن به این منطقه از سمت شهر کاشان است.
بعد از رسیدن به آران و بیدگل، دو مسیر برای رسیدن به کویر وجود دارد. مسیر اول از طریق جاده پادگان ارتش و مسیر دوم از طریق جاده ابوزیدآباد است. مسیر ابوزیدآباد برای افراد مبتدی اصلا مناسب نیست. به همین دلیل بهتر است خودتان را به پادگان ارتش برسانید و از آنجا وارد جاده خاکی منتهی به کویر شوید.
مسیر سمنان تا مرنجاب، از دل کویر می‌گذرد و در طول مسیر با جاذبه‌های مختلفی مثل دریاچه نمک و کاروانسرای سفید آب رو به رو خواهید شد. در ضمن برای عبور از این مسیر کویری، حتما باید از یک خودروی مطمئن مخصوص آفرود استفاده کنید. در غیر این صورت ممکن است در مسیر بمانید.
مسیر تهران تا مرنجاب، اگر از تهران حرکت کنیم باید ابتدا از یکی از خروجی‌های تهران وارد آزادراه تهران-قم شویم. مسیر را به سمت عوارضی ورودی قم ادامه دهیم و بعد وارد آزادراه قم-کاشان بشویم.
در این مسیر از آب شیرین، سن سن و مشکات باید بگذریم و از طریق فرعی، خودمان را به روستای یزدل برسانیم. بعد از یزدل، مسیر را تا روستای کوچک علی‌آباد باید برویم. بعد از رسیدن به نوش‌آباد هم باید به سمت شهرستان آران و بیدگل ادامه مسیر دهیم.
بهترین زمان سفر به کویر مرنجاب
بهترین زمان برای سفر به کویر مرنجاب، از اول آبان تا اواخر فروردین است. اگرچه در این زمان هم ساعت‌های گرمی از روز را تجربه می‌کنید، اما به طور کلی می‌توان گفت درجه حرارت این منطقه در پاییز، زمستان و اول بهار قابل تحمل‌تر است. در زمستان هوای روز کویر مرنجاب بسیار معتدل‌تر است.
اما در عین حال باید بدانید که شب‌های کویری در زمستان بسیار سرد و طاقت‌فرسا خواهند بود. به همین دلیل در فصل زمستان توصیه می‌شود که تنها در کاروانسرای کویری اقامت داشته باشید و از امکانات آن استفاده کنید.
پوشش جانوری و گیاهی مرنجاب
به دلیل وجود آب و غذای مناسب، این کویر از پوشش جانوری و گیاهی غنی برخوردار است. وجود حیواناتی مانند گرگ، شغال، روباه شنی، گربه شنی، آفتاب‌پرست، لاسرتا، بزمجه، کفتار، انواع مار، مارمولکهای گوکو و آگاما و عقرب سیاه و طلایی و در ساعت‌های خنک پرندگانی همچون عقاب، تیهو، هوبره و شاهین به علاوه گیاهانی مثل گز، شورپسند، تاق، ارته، اسکنبیل، قیچ و دم گاوی بر این ادعا صحه می‌گذارد.
این گیاهان دارای ویژگی‌های ظاهری و فیزیولوژیکی خاص گیاهان مناطق خشک و کویری بوده که باعث کاهش تعرق گیاه و استفاده از حداکثر رطوبت موجود می‌شوند. حتی در چند سال اخیر یک جفت یوزپلنگ هم در این مکان مشاهده شده است.
دیدنیهای مرنجاب
رمل‌ها و تپه‌های شنی
مثل هر کویری در اینجا هم رمل‌ها و تپه‌های شنی را می‌توان دید و شترسواری و موتورسواری و آفرود هم در آن برقرار است، اگرچه در چند سال اخیر انقدر تعداد آفرودها زیاد بوده که چهره کویر و رمل‌ها را تغییر داده و همین هم نگران‌کننده است، طوری که می‌گویند تا چند سال آینده شاید دیگر خبری از آنها نباشد و همه‌شان هموار شده باشند.
وقتی از یک نمای کلی به کویر نگاه کنیم، متوجه شیب تپه‌های ماسه‌ای آن می‌شویم. سند بوردینگ یا اسکی روی شن یکی از تفریحات مرسوم دنیا در مناطق کویری است. از مزایای اسکی روی شن این است که آلاینده‌ای ندارد و آسیبی به طبیعت کویر وارد نمی‌کند. در عین حال می‌توانید نهایت هیجان را با آن تجربه کنید.
شب کویر مرنجاب
تورهای کویر معمولا یک روزه هستند. اما پیشنهاد ما به شما این است که بدون دیدن آسمان کویر در شب آن را ترک نکنید. نمایش آسمان کویر بعد از غروب کم کم آغاز می‌شود.
هرچه به انتهای شب نزدیک‌تر می‌شوید، بیشتر می‌توانید صحنه نمایش کهکشان راه شیری را ببینید. اگر دوربین عکاسی حرفه‌ای دارید، عکاسی در شب کویر مرنجاب را حتما امتحان کنید.
کاروان شترها
یکی از تفریحات کویر مرنجاب، شترسواری است. سواری شترها اگرچه هیجان ندارد، اما می‌تواند انتخاب مناسبی برای لحظه‌های آرام کویری باشد.
آفرود و موتورسواری در کویر مرنجاب
وجود کویرها و مناطق کوهستانی مختلف باعث شده تا کاروان‌های آفرود به قصد بازدید از این مقصدها، راهی بخش‌های مختلفی از ایران شوند. در کویر بدون وجود هیچگونه مانعی می‌توانید سرعت و فراز و فرود را تجربه کنید. البته رانندگی در این شرایط بر خلاف چیزی که تصور می‌کنید، بسیار دشوار است و نیاز به مهارت بالایی دارد.
در گذشته این منطقه محل محبوب آفرودبازها بود. ماشین‌های آفرود یکی از تفریحات پرطرفدار و لوکس منطقه به حساب می‌آمدند. اما به دلیل تأثیر مخربی که این ماشین‌ها بر طبیعت کویر داشتند، حضور ماشین‌های آفرود دو دیفرانسیل محدود شد. اگر قصد آفرود سواری دارید از کارشناسان منطقه اطلاعات دقیق این محدودیت را جویا شوید.
موتورهای چهارچرخ نیز یکی از امکاناتی هستند که چند سالی در کویر رونق گرفته است. با کرایه این موتورها، می‌توانید در میان ماسه‌ها بچرخید و هیجان کویر را در این بخش تجربه کنید.
چاه دستکن
در قسمت شرق کویر، چاه تاریخی دستکن که اعتقاد بر حفر آن توسط امام رضا (ع) می‌باشد قرار گرفته که هنوز هم می‌توان از آن آب برداشت کرد.
جزیره سرگردان
جزیره سرگردان از شگفت‌آورترین قسمت‌های کویر مرنجاب، در میان دریاچه نمک است. اطراف این کوه کم‌ارتفاع که مرتفعترین نقطه آن حدود ۸۰۸ متر از سطح آبهای آزاد است را یک لایه سفید نمک به طور کامل پوشانده. این جزیره از سنگ‌های متخلخل آتشفشانی تشکیل شده و هیچ پوشش گیاهی در آن دیده نمی‌شود.
در دامنه این جزیره همیشه ابری از غبار وجود دارد و خطای دید باعث می‌شود شبیه به یک کشتی سرگردان در دریا به نظر برسد. به همین دلیل هم به آن جزیره سرگردان می‌گویند. همچنین، زمین‌های اطراف جزیره سرگردان باتلاقی‌اند و برای نزدیک شدن به آن باید احتیاط کنید.
البته این مکان آن گونه که از اسم جزیره انتظار داریم نیست، چرا که دور تا دور آن را به جای آب، نمک‌زار فرا گرفته است. با این وجود در برخی از زمان‌های سال به دلیل بارندگی اطراف آن آب حدود دو تا پنج سانتی‌متر بالا می‌آید و جلوه زیبایی به آن می‌بخشد.
این جزیره در مجاورت منطقه و در دل دریاچه نمک قرار گرفته است. در گذشته معتقد بودند که جزیره سرگردان شناور است و حرکت می‌کند. البته امروزه مشخص شده است که این باور درست نیست و این موضوع به خاطر خطای دید بوده و با محو شدن دو انتهای خط افق در هم که دلیلش گرمای شدید و پدیده سراب بوده، این تصور بوجود آمده است.
این جزیره در پنج کیلومتری شهرستان آران و بیدگل قرار دارد. اگر قصد دیدن این بخش از کویر را دارید، بهتر است به همراه گروه و راهنمای خود به آن سفر کنید.
کوه کلنگ
کوه کلنگ تنها حدود پنج کیلومتر از کاروانسرا و محل اقامت شما فاصله دارد. بسیاری از بازدیدکنندگان جذب جنس منحصر به فرد این کوه می‌شوند. همچنین مکان بسیار زیبایی برای عاشقان عکاسی خواهد بود.
چاه کنجه
چاه کنجه که در فاصله ۵ کیلومتری از کاروانسرا قرار گرفته، یکی از عجایب این کویر است. باور کردن این موضوع بسیار دشوار است که در دل کویر، چاهی پر آب قرار داشته باشد که حتی درختان اطراف را نیز سیراب می‌کند.
خطب شکن
خطب شکن که در ۲۵ کیلومتری کاروانسرا قرار دارد، نام یک منطقه با شیب بسیار تند است. در گذشته که با شتر بار حمل می‌کردند، برای نگه داشتن بار روی شتر، از باربند‌های چوبی به نام خطب استفاده می‌نمودند. در این محل به دلیل شیب تند، خطب از شتر می‌افتاد و می‌شکست. به همین دلیل نام اینجا را خطب شکن گذاشته اند.
چاه هندوانه
چاه هندوانه یا همان چاله سنبک بر خلاف تصور شما یک چاه مثل چاه کنجه نیست. چاله سنبک در واقع منطقه کشت هندوانه است که به منظور آبیاری، چاله‌های مختلفی را روی زمین آن کنده‌اند. این عمل نوعی از آبیاری جزیره‌ای محسوب می شود. این منطقه در ۴۵ کیلومتری کاروانسرا قرار دارد.
از جمله جاذبه‌های این کویر می‌توان علاوه بر موارد ذکر شده در بالا به ریگ بلند، قلعه کرشاهی، کوه یخاب و کمپ متین‌آباد اشاره کرد.
کمپ زدن در کویر مرنجاب
اکثر افرادی که عاشق واقعی طبیعت هستند، ترجیح می‌دهند که شب را در دل کویر به صبح برسانند. اگر شما نیز جزء این دسته افراد هستید، باید نکاتی را در نظر بگیرید.
- اصلا به صورت انفرادی کمپ نزنید. حداقل تعداد برای کمپ زدن در کویر مرنجاب باید بین ۵ تا ۷ نفر باشد.
- حتما از چادر ضد آب با توری بند استفاده کنید.
- دور محل کمپ خود را با نفت یا گازوئیل یک دایره بکشید تا حشرات و حیوانات مختلف به شما حمله نکنند.
- بهتر است حتما آتشی بزرگ درست کنید که تا نزدیکی صبح روشن باشد.
- اسپری ضد حشره همراه خود بیاورید و قبل از خوابیدن استفاده کنید.
- شب‌های کویر بسیار سرد است. تصور نکنید که کویر به دلیل حرارت بالا شب‌های گرمی هم دارد. لباس گرم و پتو به اندازه کافی همراه خود داشته باشید.
- آب به اندازه کافی همراه خود بیاورید.
- بهتر است چادر را در نزدیکی وسیله نقلیه خودتان به پا کنید.
- سنگ فرش نزدیک کاروانسرای عباسی، محلی مناسب برای کمپ زدن شما خواهد بود.
اقامت در کویر مرنجاب
بسیاری از مسافران کویر، کمپ زدن در پهنه‌ی ماسه‌ها را به خوابیدن در چهار دیواری ترجیح می‌دهند. اما اگر به هر دلیلی تمایل به چادر زدن در شب ندارید به این اقامتگاهها سر بزنید.
کاروانسرای مرنجاب بازمانده جاده ابریشم
قلعه و کاروانسرای این منطقه، به دستور شاه عباس صفوی در مسیر جاده ابریشم برای استراحت مسافرانی که از خراسان، اصفهان، ری و بالعکس در سفر بودند ساخته شد که از آب برکه آن سیراب می‌شدند. آب این برکه از دو چشمه تأمین می‌شود؛ یکی با آب شیرین و دیگری با آب شور.
البته وجود چشمه‌ای با آب شیرین در کنار دریاچه نمک زمین‌شناسان را متعجب کرده است. حضور آب در این منطقه باعث شده که نیزاری در کنار کاروانسرا پدید بیاید. با توجه به گستردگی این ناحیه کویری و حضور دریاچه نمک، شاه عباس نیاز به تأسیس کاروانسرا و حفظ امنیت در این ناحیه را حس نکرده بود.
اما بعد از حمله ازبک‌ها و افغان‌ها به کاشان و پیشروی آنها تا اصفهان، در سال ۱۰۱۲ هجری قمری کاروانسرای مرنجاب تأسیس شد که همیشه ۵۰۰ سرباز مسلح در آن حضور داشتند. کاروانسرای مرنجاب ۲۹ اتاق دارد و این روزها مسافران مرنجاب، شب را با پرداخت هزینه‌ای در آن سر می‌کنند.
یکی از اتاق‌های این کاروانسرا، کاربری سفره‌خانه را پیدا کرده و به مسافران غذا و چای می‌دهد. این کاروانسرا تجهیزات رصد ستاره‌ها را روی پشت بام قرار داده و شب‌ها هم برای تماشای ستاره‌ها می‌توان به پشت‌بام رفت و آسمان پرستاره را رصد کرد.
اگر اهل چادر زدن و کمپینگ باشیم، در ضلع جنوبی کاروانسرا حوضچه‌‌ای وجود دارد که درخت‌های بید و کوره گز محصورش کرده‌اند. آب این حوضچه از چشمه‌ای در نزدیکی‌اش به دست می‌آید و در چند سال اخیر، اطراف آن را آجرفرش کرده‌اند و مسافران اطرافش چادر می‌زنند.
بیشتر از ده سال است که کاروانسرای مرنجاب مرمت شده و میزبان مردم است. اتاق‌های این مجموعه کوچک اما راحت هستند و شب آرامی را برای شما فراهم می‌کنند. به دلیل اینکه برای دور کردن حشرات خطرناک در محیط داخلی کاروانسرا سمپاشی صورت می‌گیرد، بهتر است در فضاهایی مانند پشت بام نخوابید.
بهتر است بدانید تا حدود سه کیلومتر در اطراف کاروانسرا تلفن همراه شما آنتن دارد. قبل از گذر از این محدوده همراهان خود را مطلع کنید.
مجتمع‌های گردشگری
دورتر از قلب کویر در فاصله‌ی حدود ۳۰ کیلومتری از کاروانسرا مجتمع گردشگری ستاره شب‌های کویر و اکو کمپ احمد میزبان‌های کویری دیگری هستند که می‌توانید برای اقامت به آنها مراجعه کنید. این اقامتگاهها دارای تفریحات کویری نیز هستند.
چه غذاهایی در کویر میل کنیم؟
اگر در یکی از دو کاروانسرای کویر مرنجاب اقامت داشته باشید، به یک غرفه کوچک فروش اجناس ضروری دسترسی خواهید داشت. در غیر این صورت باید چند نوع ماده غذایی همراه خود داشته باشید.
بهتر است هرگونه ماده غذایی که به سرعت فاسد می‌شود را همراه خود نبرید. به عنوان مثال همراه آوردن شیر و یا غذاهای گوشتی اصلا انتخاب مناسبی نیست. حتما چندین بطری آب همراه خود بیاورید و هر نیم ساعت جرعه‌ای از آن را بنوشید. بهتر است نوشیدنی‌های شیرین همانند آب‌میوه نیز همراه خود داشته باشید.
همچنین در کویر به دلیل گرمای هوا، ممکن است بدن شما آب زیادی از دست بدهد. از دست دادن آب باعث می‌شود تا تعادل بین املاح معدنی بدن شما به‌هم بخورد. از این رو می‌توانید یک بسته پودر املاح معدنی از داروخانه‌ها تهیه کرده و در آب نوشیدنی خود حل نمایید.
ترجیحا وعده‌های ساده مثل خرما، شکلات‌های کوچک، بیسکوییت یا کیک‌های صبحانه همراه خود داشته باشید و اجازه ندهید که قند خون شما افت کند. همچنین می‌توانید کنسرو‌های فاسد نشدنی مثل لوبیا همراه خود بیاورید و در کمپ آن را گرم کنید.
ملزومات سفر به کویر مرنجاب
چند مورد از وسایلی که حتما باید همراه خود داشته باشید:
- آب معدنی
- خوراکی
- عینک آفتابی
- کرم ضدآفتاب
- لباس آستین‌دار
- کفش ساق‌دار
- کلاه لبه‌دار
- پاور بانک
- وسایل کمپ
- وسایل احتراق و آتش درست کردن
- بنزین اضافی
- نفت یا گازوئیل
- وسایل طبخ یا گرم کردن غذا
- وسایل عکاسی
- زاپاس خودرو
- چراغ قوه
- کیسه خواب
- پول نقد
- وسایل کمک‌های اولیه
- قطب نما یا جی پی اس
- اسپری ضد حشره
- کفش اضافی یا صندل
- کارت شناسایی برای اقامت در کاروانسرا
موارد احتیاط در کویر
ـ اگر تا به حال به سفر کویری نرفته‌اید، بهتر است مواردی را رعایت کنید. پیاده‌روی در کویر به انرژی زیادی احتیاج دارد. پس بهتر است کوله پشتی خود را سبک ببندید. بطری آب تنها وسیله‌ای است که در به همراه داشتن آن نباید تردید کرد. برای پیمایش کویر با افرادی که راه بلد هستند همراه شوید.
ـ امنیت این منطقه بالا است؛ اما برای راحتی بیشتر بهتر است کودکان را در این سفر با خود همراه نکنید. در مرحله اول باید به نزدیکان خود اطلاع دهید که کجا می‌روید و سفر شما چند روز طول خواهد کشید.
ـ اصلا با یک ماشین و به صورت انفرادی وارد کویر نشوید. خطر خرابی ماشین و گیر افتادن در دل کویر وجود دارد. حتما به صورت گروهی سفر کنید.
ـ حتما با ماشین شاسی بلند و دو دیفرانسیل به کویر مرنجاب بروید. البته با سایر خودروها (حتی پراید) هم می‌شود رفت، اما قطعا این ماشین‌ها متحمل استهلاک فراوانی خواهند شد. هرچند این خودروها برای به دام افتادن در جاده‌های کویری آسیب‌پذیرتر هم هستند.
ـ حتما وسیله‌های مورد نیاز برای بکسل کردن را به همراه داشته باشید.
ـ در صورتی که مسیر را نمی‌شناسید و راهنمای مسلط به منطقه هم به همراه ندارید از مسیرهای اصلی خارج نشوید و به اندازه‌ای از جاده‌ها دور شوید که بتوانید جاده را ببینید.
ـ در کویر حیوانات مختلفی وجود دارند که ممکن است شما را بگزند.
ـ در شن‌های کویری، عقرب و مارهای مختلف صحرایی زندگی می‌کنند که باید مراقب آنها باشید. بهتر است برای جلوگیری از گزیدگی توسط مار و عقرب، کفش ساق‌دار پا کنید.
ـ احتمال گم شدن در کویر بسیار زیاد است، پس حتما با راهنما سفر کنید.
ـ حتما برای چند روز بیشتر از روزهای سفر خود آب و مواد قندی و برای حداقل یک روز بیشتر غذا به همراه داشته باشید.
ـ در صورتی که به هر دلیلی گم شدید و یا وسیله نقلیه شما متوقف شد، اقدام به بیهوده روی نکنید بلکه در تلاش برای ارتباط با دیگران باشید. انرژی خود را برای بقا و ارتباط با دیگران حفظ نمایید.
(اگر وسیله نقلیه شما در شن و یا باتلاق گیر کرد: اگر در محدوده ۳۰ کیلومتری کاروانسرا باشید که موبایل آنتن می‌دهد؛ اما اگر خارج از این محدوده باشید که امکان آنتن دهی نیست، باید از راه‌های دیگری مثل آتش زدن لاستیک زاپاس ماشین استفاده کنید. همچنین در طول روز باید سرپناهی درست کنید تا از آسیب بیش از حد آفتاب سوزان کویر در امان باشید و هنگام شب با برپا کردن آتش خود را گرم نگه دارید).
ـ نکته آخر: کویر مرنجاب گنجینه طبیعی ایران است. مانند یک گردشگر حرفه‌ای از این گنجینه مراقبت کنیم و یادمان باشد حتما کیسه زباله همراه داشته باشیم تا کویرمان پاکیزه بماند.
منبع: گاندو تور / عمار رحیمی