قله قاش مستان بام استان کهگیلویه و بویراحمد

قله قاش مستان یا بیژن ۳ بلندترین قله رشته‌کوه دنا و نیز رشته‌کوه بزرگ زاگرس می‌باشد. رشته‌کوه دنا، بلندترین کوه و بزرگترین چین‌خوردگیِ رشته‌کوه بزرگ زاگرس محسوب می‌گردد.

دنا دارای خط‌الرأسی به طول تقریبا ۹۰ کیلومتر است و بین سه استان کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و فارس واقع شده است. ارتفاع قله قاش مستان ۴۴۵۰ متر می‌باشد که بلندترین قله در رشته‌کوه دنا و استان کهگیلویه و بویراحمد است و از این حیث در فهرست طرح سیمرغ کوههای ایران نیز جای گرفته است.

رشته‌کوه دنا دارای ۴۹ قله بالای ۴۰۰۰ متر می‌باشد. دنا با بزرگترین مجموعه قله‌های ۴۰۰۰ متر در ایران همچون گوهری بی‌همتا در میان رشته‌کوه‌های ایران می‌درخشد.

بر خلاف تصور رایج، دنا یک قله نیست؛ بلکه رشته‌کوهی در زاگرس است که از شمال‌غربی تا جنوب‌شرقی کشیده شده است و به سه رشته اصلی و یک رشته فرعی عمودی توسط سه گردنه بیژن، مورگل غربی و پوتک تقسیم می‌گردد.

رشته‌کوه زاگرس زیبایی و آبادانی را از شمال‌غرب تا جنوب‌شرق به ایران ارزانی داشته است. رشته‌کوه‌های دنا، زردکوه و اشترانکوه سه مجموعه چهارهزاری در زاگرس هستند که بهشتی زیبا برای عاشقان طبیعت ایران ایجاد نموده‌اند و کوهنوردان را از سراسر ایران به سوی خود فرا می‌خواند.

رشته‌کوه دنا از ۲۰ کیلومتری شرق یاسوج آغاز شده و تا ۷۰ کیلومتری شمال‌غرب آن ادامه می‌یابد. این کوه از شمال غرب (روستای کتا) آغاز و به سمت جنوب‌شرق (منطقه کاکان) امتداد یافته است که بیش از ۸۰ کیلومتر طول دارد و دارای ۱۵ کیلومتر پهنای متوسط است.

بلندترین قله رشته‌کوه دنا، قله ب‍یژن ۳ ( قله قاش مستان )، ۴۴۵۰ متر ارتفاع دارد و در ۳۵ کیلومتری شمال‌غربی یاسوج قرار دارد. شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا در دامن این کوه جای گرفته است.

با توجه به طول زیاد و ارتفاعات گوناگون، بارش سالانه در این کوه از ۶۰۰ تا ۱۸۰۰ میلی‌متر متغیر است و رودهای بسیاری از آن سرچشمه می‌گیرند که در میانشان می‌توان از بشار، خرسان، ریگان، ماربر، مهریان، کوه گل، دیاشم، سریز، تیزاب و دژکرد نام برد.

رشته مرکزی دنا

رشته مرکزی دنا، از گردنه بیژن به ارتفاع ۳۲۰۰ متر تا گردنه مورگل غربی به ارتفاع ۴۱۰۰ متر ادامه دارد و دارای ۱۸ قله بالای ۴۰۰۰ متر است، بلندترین قله رشته‌کوه دنا و همچنین رشته‌کوه زاگرس قله قاش مستان یا همان قله بیژن ۳ است.

قلل دیگر این رشته از گردنه بیژن به ترتیب عبارتنداز: بَردآتش، سی‌چان ۱، ۲ و ۳، حوض‌دال، کرَسُمی شرقی، کَرسُمی غربی، تنگه‌راه (حرا)، بیژن ۱ (ماش)، کپیری، بیژن ۲ (برج آسمانی)، قِزِل قله، هِرم، کیخسرو، بن‌رو، بیژن ۳ (قله قاش مستان)، قبله، مورگل، مورگل غربی (پازنک) و مورگل شمالی.

در جناح مرکزی دنا قله مورگل نیز از محور روستای کرمی در کنار جاده یاسوج – میمند می‌توان در مسیر رودخانه کره تا نومون اول رسید و از مسیر تنگ زولدون از دیواره زیر قله صعود کرد و ابتداء به قله کل گردل رسید و سپس به سمت شرق و از روی خط‌الرأس‌ اصلی حرکت نمود و به قله مورگل ( دومین قله دنا ) رسید. ارتفاع قله مورگول ۴۴۲۵ متر می‌باشد.

از دیگر قله‌هایی که در جبهه مرکزی قرار دارند و از جنوب و از مبدأ سی‌سخت می‌توان به آنها صعود کرد سی‌چانی و بردآتش هستند که از دو مسیر گردنه بیژن و دره سی‌چانی قابل دسترسی هستند که در مدت یک روز می‌توان به آنها صعود کرد.

رشته شمال‌غربی دنا

این رشته را که اصطلاحاً جناح غربی گفته می‌شود، از گردنه مورگل غربی و قله‌های کاسه خفر شروع و به قله کل قَدویس ختم می‌گردد که دارای ۲۱ قله بالای از ۴۰۰۰ متر است.

قلل رشته شمال‌غربی دنا به ترتیب از گردنه پوتک عبارتنداز:

• قلل کاسه خفر شامل: کل گردل، تل گردل و لوکوره
• قلل کاسه پوتک شامل: پوتک، ایستگاه، قلات بزی و آب سپاه و فردای قیامت
• قلل کاسه خرسان شامل: خرسان شرقی، خرسان غربی، کل فرهاد، کل چال ولی
• قلل سه قپه شمالی شامل: کل شیدا، کل بلبل و کل قدویس
• کل پازنی، کل شور و چات سوز

این منطقله بکرترین و دور از دسترس‌ترین قلل دنا را در خود جای داده است. تنها چند مسیر محدود برای رسیدن به ارتفاعات این بخش وجود دارد که بیشتر آنها نیز در زمستان غیرقابل استفاده هستند.

در مورد صعود زمستانی برخی از قلل بخش غربی دنا اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به احتمال بسیار قوی برخی از قلل این بخش از جمله قلات بزی، خرسان شرقی، خرسان غربی و چال وهلی در زمستان صعود نشده‌اند.

رشته فرعی شمال دنا

این رشته کمتر شناخته شده و کمتر مورد صعود قرار گرفته است، دارای ۴ قله بالای ۴۰۰۰ متر است که به نام اهرام لوُکوره نیز خوانده شده‌اند. قلل این مسیر به ترتیب از روستای خفر عبارتنداز: حوض‌دال شمالی، آب اسپید، کل اُواَرزنی و کَل اَسد که به گردنه پوتک ختم می‌گردد.

رشته جنوب شرقی

این رشته را اصطلاحاً جناح‌شرقی می‌گویند که از گردنه بیژن و قله برف کرمو (۴۱۱۱ متر) آغاز شده و تا قله پازن پیر به ارتفاع ۴۲۸۰ متر ادامه دارد و دارای ۹ قله بالای ۴۰۰۰ متر به نامهای: برف کِرمو، نمک، کل خرمن، نول شمالی، نول جنوبی، قاش سرخ، تاپو، رمُبسه و پازن پیر است.

برای صعود به پازن پیر که بلندترین قله جناح شرقی دناست می‌توان از مسیر تنگ کبوتری در جاده یاسوج ـ‌ دهستان کاکان نیز گذشت و از مجرای تنگ خرسی از جناح شرقی قله صعود کرد و به قله رسید.

البته مسیر اصلی و عمومی صعود به این قله از مبدأ چشمه آب نهر واقع در جاده یاسوج به کاکان می‌باشد. که ابتدا از کوه‌های چال کلاغ و سپس از گردنه خطیر سوخته می‌گذریم و سپس به منطقه گاودانه در پایه اصلی صعود به کوه دنا می‌رسیم.

قله قاش مستان یا بیژن ۳ بلندترین قله دنا

قله قاش مستان با ارتفاع ۴۴۵۰ متر بلندترین قله دنا محسوب می‌گردد که پس از قله حوض دال بیشترین آمار نفرات صعودکننده را داراست. سابقه اولین صعود به قله قاش مستان به سال ۱۳۳۳ توسط پیشکسوت کوهنوردی ایران آقای جلیل کتیبه‌ای برمی‌گردد.

وجه تسمیه قله قاش مستان

عشایر و محلی‌های لرزبان به مکان‌های تجمع شبانه و ظهرگاهی کل و بزهای وحشی ” قاش ” می‌گویند. به گونه نَر علاوه بر کَل، پازن نیز گفته می‌شود. پازن‌ها در فصل جفتگیری به این مکان‌های تجمع بزها رفته و برای انتخاب گونه ماده به رقابت با سایر نرها می‌پردازند.

کوبیدن سُم‌ها بر روی صخره‌ها و سر و صدای ایجاد شده از این بابت، یکی از دلایل نامیدن کَل‌ها به نام پازن است. این مراسم به گونه‌ای صورت می‌گیرد که گویی نَرها مست و مدهوش جفت‌یابی هستند و بدنبال جفت خود می‌گردند.

لذا با این تفسیر ” قاش ” را به مکان تجمع کل و بزها و ” مستان ” را به جمع کل‌های مست جفت‌یابی نسبت داده و این کوه را ” قاش مستان ” نامیده‌اند.

راهنمای صعود به قله قاش مستان

رایج‌ترین و ساده‌ترین راه صعود به قله قاش مستان از روستای خفر پادنا آغاز می‌شود. از روستا دو مسیر به جانپناه وجود دارد. مسیر سمت چپ کوه‌دژ که مسیر ساده‌تر و کوتاه‌تر است و مسیر سمت راست کوه‌دژ یا مسیر آبشار، که طولانی‌تر ولی باصفاتر است.

از روستا و در میان باغهای سیب، آلو، گردو و سپیدار، مسیر دره آبشار را در پیش بگیرید و بعد از حدود ۵ ساعت کوهپیمایی و گذر از بالا دست آبشار بزرگ خفر، به جانپناه قاش مستان در ارتفاع ۳۰۰۰ متری خواهید رسید.

آب برفچال قاش مستان از کنار جانپناه می‌گذرد لذا برای تهیه آب مشکلی نخواهید داشت.

ظرفیت جانپناه قاش مستان محدود است بنابراین معمولا باید چادرها را در جوار جانپناه برپا نمایید و شبی پرستاره را در جبهه شمالی خط‌الرأس مرکزی دنا سپری کنید.

با توجه به پیدا نبودن جانپناه در مسیر حتما باید با راهنما و اطلاعات کافی مسیر را پیمود. البته از تنگ آبشار خفر نیز از بین باغ‌ها مسیری به جانپناه وجود دارد که راه آن از مسیر تنگ‌هال غریبون دورتر است ولی با صفا و پرآب‌تر است.

صبح روز بعد مسیر قله را در پیش گرفته و بعد از ۶ ساعت یخچال بزرگ و پربرف قاش مستان را پشت سر بگذارید در اینجای مسیر استفاده از کرامپون یا یخشکن جهت ایمنی صعود توصیه می‌گردد.

سپس به زیر قله می‌رسید گرچه یک ساعت انتهایی مسیر، پر شیب و ریزالی است و با توجه به ارتفاع بالای ۴۰۰۰ متر کمی خسته‌کننده می‌نماید اما نمای قله زیبای مورگل و آبشارهای یخ‌زده در میان صخره‌های خشن زیر قله‌ها، خستگی را از تن بیرون می‌کند.

به خط‌الرأس که برسید باد شدیدتر خواهد شد. قدم‌های آخر را که بردارید به قله زیبای قاش مستان این بلندترین قله زاگرس می‌رسید. از روی قله می‌توانید خط‌الرأس دنا را از شرقی‌ترین قله “پازن پیر” تا غربی‌ترین قله “کل قدویس” تماشا کنید.

از فراز قله قاشمستان قلل کل خرمن باشکوه، نول‌ها، برف کرمو، حوض‌دال، مورگل، قلل کاسه خفر و همینطور قله‌هایی که آرام و با غرور به دوردست‌ها می‌نگرند دیده می‌شوند.

در این میان باید دقت داشته باشید که اگر موفق به صعود شده‌اید قبل از ساعت ۱۴:۳۰ دقیقه آماده بازگشت به سمت پناهگاه شوید و اگر تا قبل از ساعت ۱۴ موفق به صعود به  قله نشده‌اید ریسک نکنید و قید صعود به قله را بزنید و بازگردید، چرا که مسیر طولانی و خسته‌کننده‌ای بر روی یخچال در پیش دارید. مسیر بازگشت از یخچال را در پیش بگیرید و قبل از غروب آفتاب خود را به جانپناه برسانید.

شب را در جانپناه به استراحت بپردازید و صبح روز بعد مسیر روستای خفر را از مسیر پاکوب در پیش بگیرید ( مسیر آبشار برای بازگشت توصیه نمی‌شود ) و با گذشتن از کنار جویبارها و آبشارهای متعدد به روستا رسیده و ناهار را نیز می‌توانید در سفره‌خانه سنتی روستای خفر میل کنید و به صعود خود خاتمه دهید.

مسیر دیگر صعود قله قاش مستان در دنباله صعود رشته و قله بن‌رو می‌باشد که می‌توان از مسیر کوهپیمایی روی گردنه بن‌رو با صرف ۳۰ دقیقه زمان به گردنه مورگل رسید و از آنجا به قله قاش مستان دست یافت.

راه دیگر که فنی می‌باشد و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، راه صعود جنوبی از روی گردنه بن‌رو درست زیر قله قاش مستان است که حدود ۱۵ متر در انتهای صخره‌های مسیر احتیاج به حمایت با طناب دارد، و از روی گردنه طی ۳۰ دقیقه به قله می‌رسیم.

نکات مهم برای صعود به قله قاش مستان ( بیژن ۳ )

• مردم روستای خفر بسیار مهمان نوازند و در روستا امکان اقامت وجود دارد؛
• در سفره‌خانه سنتی کیخسرو امکاناتی از قبیل پارکینگ و اتاق‌هایی برای اسکان وجود دارد. شماره تماس: ۰۹۱۳۶۲۷۰۵۰۷ و ۰۳۱۵۳۵۷۴۴۰۵ آقای عمادی؛
• خانه کوهنوردان برج آسمان در روستای خفر پذیرای کوهنوردان است. تلفن تماس ۰۳۲۲۳۶۷۲۱۴۸؛
• در صورت لزوم می‌توان برنامه صعود به قله را از روستا به صورت یک روزه سنگین نیز اجرا کرد و با کوله سبک صبح زود از روستا حرکت کرد و شب به روستا بازگشت؛
• داشتن کرامپون و یخشکن و کفش کوهنوردی مناسب برای صعود به قله در فصل بهار ضروری است.

غارها و چشمه‌ها و رودخانه‌های رشته‌کوه دنا

کوه دنا سه غار دنگزلو، نول، غار یخ و چشمه‌های زیادی دارد که از جمله آنها به چشمه‌ میشی، شرنیک و اسپید به عنوان مهم‌ترین چشمه‌های آن می‌توان اشاره کرد. از میان رودخانه‌هایی که از این قله سرچشمه می‌گیرند می‌توان از ریگان، ماربر، میریان، کوه گل، سریس، تیزاب و دزکرد نام برد.

حیات وحش رشته‌کوه دنا

حیات وحش این منطقه نیز در گذشته غنی بوده و تنوع وحوش در کلیه مناطق دنا کاملا مشهود بوده است.

خرس‌های قهوه‌ای بزرگ، کبک دری، عقاب، کرکس، هما، پلنگ، گرگ، گربه وحشی به ویژه گونه سیاه گوش، سمور، راسو، سنجاب ایرانی، شاهین، بحری، کبک، سنگ چشم، کمرکوهی، چکاوک (انواع کیسه‌دهان)، بز و پازن از گونه‌های مختلف جانوران دنا هستند. کل، قوچ و میش نیز در منطقه حفاظت شده دنا در حال ازدیاد نسل هستند.

پوشش گیاهی دنا

بلوط، ارزن، بادام وحشی، گلابی وحشی، بید و پوشش علفی و بوته‌یی شامل گون، علف پشمکی، جو وحشی، پیاز کوهی و ریحان کوهی.

ویژگی‌های جغرافیایی

شهرستان دنا در ۳۵ کیلومتری شمال غربی یاسوج به مرکزیت شهر سی‌سخت به ارتفاع ۲۲۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد، این شهرستان ۶۳ روستا دارد که ۵۱ روستا در قسمت جنوبی و ۱۲ روستا در قسمت شمالی آن واقع شده‌اند.

طول خط‌الرأس هوایی آن ۸۰ کیلومتر است که قله با ارتفاع بیشتر از ۴۰۰۰ متر از سطح دریا آن را شکل داده‌اند. اختلاف ارتفاع پایین‌ترین نقطه‌های کوه‌پایه تا قله‌ها گاه تا ۳۰۰۰ متر می‌رسد.

جبهه جنوبی دنا، دیواره‌ای و کوه‌پایه‌های آن پوشیده از جنگل‌های بلوط است (سمت شرقی و شمال شرقی استان کهکیلویه و بویراحمد) و جبهه شمالی آن، خشک و نیمه خشک است (جنوب استان اصفهان و شمال غربی استان فارس) برای سهولت مطالعه، در طرح پژوهش و شناسایی منطقه دنا، که توسط محققان N.G.O.

کانون پژوهش و شناسایی زاگرس (کانون سبز فارس) و به مدت پنج سال انجام شد کوه دنا براساس وضعیت توپوگرافی منطقه و سهولت مبادی صعود به قلل آن به ۴ قسمت تقسیم شده که از جبهه شمال غربی شروع می‌گردد.

شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا از استان کهگیلویه و بویراحمد است که در فاصله ۳۵ کیلومتری از یاسوج مرکز این استان قرار دارد. برای رفتن به یاسوج می‌توان از استان خوزستان از راه بهبهان و از استان فارس از راه شیراز و یا اقلید و از استان چهار محال و بختیاری از راه لردگان و از استان اصفهان از راه سمیرم استفاده کرد.

در چند سال گذشته به‌دلیل افزایش جمعیت، سلاح‌های غیرمجاز، توسعه راه‌ها و شکار و صید بی‌رویه، جمعیت وحوش در این منطقه تا حد زیادی کاهش یافته است.

کوه‌های بلند زیباترین، تماشایی‌ترین و باهیبت‌ترین تجلی دستگاه آفرینش به‌شمار می‌روند؛ کوه دنا و شهرستان دنا به‌دلیل ارزش‌های متعدد، کوهستانی بودن و وجود عشایر زیاد در دامنه‌های آن، اهمیت ویژه‌ای برای مردم استان و کشور دارد.

«سی‌سخت» در دامنه‌های دنا در ۳۶ کیلومتری مرکز استان مانند نگینی سبز بر دامنه این رشته‌کوه است که آب و هوای بسیار مطبوع و معتدل کوهستانی دارد و در میان کوه‌های سر به فلک کشیده، چشمه‌ها، آبشارها، باغ‌های انگور و گردو و سیب دارد.

منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی‌ترین منابع گیاهان داروئی و غیر داروئی کشور است و منطقه کهگیلویه و دامنه‌های زیبای دنا سرشار از جاذبه‌های طبیعی است. همچنین انگور، سیب، گردو و عسل از سوغاتی‌های اصلی این شهرستان به‌شمار می‌آیند.

شهر باستانی دینار

شهر باستانی دینار از آثار به‌جا مانده از دوره ساسانی در این شهرستان است؛ این شهر باستانی منطقه‌ای بسیار وسیع در زیر دیواره جنوب غربی در بویراحمد سفلی است که اکنون به‌شکل مخروبه درآمده است و اهالی روستاهای اطراف آن از ساروج‌ها و سنگ‌های آن برای ساختمان استفاده می‌کنند.

از نظر تنوع زیستی، این شهرستان در نوع خود در کشور و حتا در جهان بی‌نظیر است که از تعداد تیره‌های شناسایی شده در این شهرستان حدود ۹۰ تیره از ۱۵۰ تیره گیاهی کشور ۳۶۰ تیره گیاهی جهان هستند؛ این در حالی است که کوه دنا به تنهایی حدود ۶۰ درصد تیره‌های گیاهی کشور و ۲۵ درصد تعداد گل تیره‌های گیاهی جهان را دارد.

مختصات جغرافیایی برخی نقاط دنا

(این نقاط با GPS اندازه گرفته شده که در ارتفاع‌سنجی در صدی خطا بر اثر تغییرات دما و فشار هوا وجود دارد ولی از ارتفاع‌سنج‌های بارومتریک قدیمی بسیار دقیقتر است)