عینک آفتابی

عینک آفتابی از وسایل بسیار مهم در کوهنوردی است. چشم نسبت به اشعه آفتاب بسیار حساس است. شبکیه چشم بدون آنکه احساس کنید در صورت عدم استفاده از عینک، می‌سوزد و باعث ایجاد برف کوری می‌شود.

عینک آفتابی به عینکی گفته می‌شود که اکثریتِ نور خورشید را جذب نماید ولی مقدار مناسبی از نور را به چشم برساند و ضمناٌ اشعه مضر نور خورشید و به ویژه اشعه فرابنفش (UV) را به طور کامل جذب کند.

انتخاب عینک آفتابی بر مبنای در دسترس بودن، وضعیت ظاهری و قیمت، بدون در نظر گرفتن خصوصیات فنی و چگونگی ساخت انجام می‌گیرد.

عدم توجه به خصوصیات عینک آفتابی و استفاده از عینک‌های آفتابی نامناسب، می‌تواند تبعاتی از قبیل خیرگی چشم، کاهش وحدت بینایی، کاهش حساسیت به کنتراست و احتمالاً ایجاد کاتاراکت و بیماری سنی شبکیه را به دنبال داشته باشد.

حتی با نگاهی به فیلم‌های ساخته شده در کوهستان هم در خواهیم یافت که شرایط آب و هوا در ارتفاعات، خرید یک عینک مناسب را تا چه اندازه لازم می‌کند.

عینک کوهنوردی جزء آن دسته از لوازم و تجهیزات کوهنوردی است که باید در حین انتخابش کاملاً دقت به خرج داد. چرا که اگر در تابستان به کوه رفته باشید، درخواهید یافت که نور خورشید تا چه اندازه آزاردهنده بوده و همچنین هنگام کوهنوردی در زمستان هم بارش‌های سنگین مانع از ادامه درست مسیر و نگاه به جلو می‌شود.

ویژگیهای عینک آفتابی از نظر نور مرئی خورشید

عینک آفتابی معمولی (استاندارد) معمولاً ۱۵ تا ۲۵ درصد از نور را از خود عبور می‌دهند که این میزان برای اکثر فعالیت‌های روزمره کافی است.

البته برای فعالیت‌های خاصی که در محیط‌های بسیار پرنور انجام می‌شوند، عینک‌های تیره‌تری لازم است. این فعالیت‌ها شامل ورزش‌های زمستانی مانند اسکی و کوهنوردی در برف به ویژه در ارتفاعات زیاد، پرواز در ارتفاع بالاتر از ابرها و فعالیت‌هایی که در نور شدید آفتاب تابستان در ساعات طولانی انجام می‌شود، می‌باشند.

برای چنین محیطی نیاز به عینکی است که فقط ۸ الی ۱۲ درصد نور را از خود عبور دهد و گاهی نیز از عینک‌هایی که ۳ تا ۵ درصد نور را از خود عبور دهد استفاده می‌شود. این عینک‌ها بسیار تیره‌اند و برای رانندگی مناسب نیستند چون در نقاط سایه در جاده و کنار جاده و در داخل تونل‌ها اجازه دید کافی به راننده نمی‌دهد.

بهترین رنگ عینک آفتابی، خاکستری است که رنگ اشیا و محیط اطراف را تغییر نداده و با وجود کم‌کردن نور، رنگ محیط را برای کاربر عوض نمی‌کند.

عینک‌های قهوه‌ای، نور آبی آسمان را کاهش و حساسیت به کنتراست را افزایش می‌دهند که برای رانندگی طولانی، مطلوب است و برای مبتلایان به نقص دید رنگ قرمز نیز، این عینک‌ها دید بهتری ایجاد می‌نمایند.

البته مبتلایان به نقص دید رنگ سبز و آبی، دیدشان با این عینک‌ها کمتر می‌شود. مبتلایان به نقص دید رنگ، روی انتخاب رنگ عینک آفتابی بهتر است با چشم پزشک مشورت نمایند. عینک‌های سبز رنگ، دیدن نور چراغ قرمز و زرد در تقاطع‌ها را کم می‌کنند و از این نظر مناسب نیستند.

به طور کلی بهترین رنگ برای عینک آفتابی، اول خاکستری و پس از آن قهوه‌ای است.

اشعه فرابنفش و تأثیر آن بر چشم

نور آفتاب علاوه بر اشعه قابل دیدن، دارای اشعه نامرئی نیز می‌باشد که گرچه دیده نمی‌شود ولی تأثیر مهمی روی چشم دارد. این اشعه شامل نور فرابنفش و مادون قرمز می‌باشد.

اشعه فرابنفش که به سطح زمین می‌رسد از نوع UVA و UVB می‌باشد. اشعه UV پرانرژی‌ترین قسمت طیف نوری خورشید است که به سطح زمین می‌رسد و توسط مولکول‌های هوا پخش می‌شود و بنابراین در روزهای آفتابی در سطح زمین به وفور موجود است.

همچنین اشعه فرابنفش UVB) B) به شدت توسط برف منعکس می‌شود. سوختگی قرنیه با این این اشعه با نام‌های مختلفی از قبیل برف‌کوری (snow blindness)، کراتیت نوری (photo keratitis)، (actinic keratitis) و غیره نامیده می‌شود.

سوختگی قرنیه با اشعه؛ درد، ترس از نور، اشک‌ریزش و احساس وجود جسم خارجی در چشم ایجاد می‌نماید. این علایم ۶ تا ۱۲ ساعت بعد از تابیدن اشعه به چشم ظاهر می‌شوند. پوست پلک‌ها و صورت نیز قرمز می‌گردد. این علایم، ظرف ۴۸ ساعت بهبود می‌یابند.

سوختگی قرنیه در اثر انعکاس اشعه از سطح زمین، آب و آسفالت؛ کمتر از سطح برف پیش می‌آید چون این سطوح باعث انعکاس شدید اشعه نمی‌شوند. اشعه موجود در فضا نیز تا حدی توسط ابرو، مژه‌ها و پلک‌ها گرفته‌ می‌شود. بنابراین کسانی که در آفتاب بخوابند و به آسمان نگاه کنند به شدت در معرض سوختگی با اشعه UVB قرار می‌گیرند.

کسانی که حمام آفتاب می‌گیرند لازم است از عینک آفتابی استفاده نمایند. استفاده از عینک‌های آفتابی جاذب اشعه UVB برای کوهنوردان در برف و اسکی‌بازان و کسانی که در سواحل آفتابی استراحت می‌کنند الزامی و برای سایر فعالیت‌ها در محیط‌های آفتابی مورد توصیه اکید می‌باشد.

کسانی که بدون عینک محافظ، به اشعه جوشکاری نگاه می‌کنند توسط اشعه فرابنفش A، B و C که از جوشکاری ساطع می‌شوند در معرض آسیب چشمی قرار می‌گیرند و علایم آن مانند علایمی که در بالا ذکر شد البته با شدت بیشتر می‌باشد. تحقیقات علمی نشان داده که در ایجاد ناخنک، برجستگی‌های ملتحمه نزدیک قرنیه (pinguecula) و کراتوپاتی آب و هوای خشک (climatic dystrophy)، تماس طولانی با اشعه فرابنفش، نقش مهمی دارد.

عدسی چشم اشعه زیر ۴۰۰ نانومتر را جذب می‌کند و بالاتر از آن را از خود عبور می‌دهد. بنابراین مقداری از اشعه فرابنفش که توسط قرنیه جذب نشده و عبور داده می‌شود، یعنی بین ۳۰۰ تا ۳۸۰ نانومتر، توسط عدسی جذب می‌گردد و به این طریق، عدسی به عنوان فیلتر اشعه UV عمل می‌نماید و مانع از رسیدن این اشعه به شبکیه می‌شود.

اشعه‌ای که توسط عدسی جذب می‌شود ممکن است در ایجاد آب مروارید (کدورت عدسی چشم) نقش داشته باشد. در تحقیقات بر روی حیوانات، وجود اشعه UVB در محیط باعث آب مروارید شد ولی UVA تأثیری در این امر نداشته است. البته باز هم ممکن است تماس طولانی عدسی با اشعه UVA چنین اثری را ایجاد نماید.

در سال‌های اخیر کاهش لایه ازون توسط کلروفلوروکربن‌ها باعث عبور بیشتر طول موج ۳۴۰-۲۸۸ نانومتر شده و میزان آن در سطح زمین افزایش یافته است و حتی طول موج کمتر از ۲۸۸ نانومتر نیز ممکن است به سطح زمین برسد. این اشعه UV با طول موج کوتاه، به شدت بر روی عدسی چشم، زیان‌بخش است و بنابراین ممکن است به علت عبور میزان کم ولی مداوم آن از قرنیه، شیوع آب مروارید (کاتاراکت) در آینده به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد.

پس از عمل آب مروارید که در آن عدسی از چشم خارج می‌شود، مقدار زیادی از اشعه UVA و UVB به شبکیه چشم می‌رسند. این که بعضی بیماران مدتی پس از عمل کلاً شکایت از قرمز دیدن اشیا می‌کنند ممکن است مربوط به این امر باشد زیرا حساسیت سلول‌های مخروطی (cone) آبی پس از مدتی کاهش می‌یابد.

رسیدن اشعه UV به شبکیه ممکن است باعث ایجاد ورم سیستویید ماکولا و نیز بیماری سنی شبکیه گردد. اشعه UV تا ۳۶۵ نانومتر و حتی کمتر از آن، پس از عمل کاتاراکت به شبکیه می‌رسند و احساس بنفش دیدن به بیمار می‌دهند. این اشعه از آنجا که ضریب انکسار آن با نور مریی کاملاً متفاوت است، تصویری مبهم ایجاد می‌کند و باعث کاهش کنتراست تصویر می‌شود.

حتماً لازم است که لنزهای داخل چشمی (IOL) از نوعی باشند که اشعه UV را جذب نمایند و بیمارانی که فاقد این لنزها هستند باید از عینک‌های طبی، لنزهای تماسی و یا عینک‌های آفتابی استفاده نمایند که کاملاً جاذب این نوع اشعه باشند.

حتی میزان کمی از اشعه UV که در چشم‌های عمل‌نشده به شبکیه می‌رسد ممکن است باعث آسیب شبکیه شود. Yannuzzi و همکاران چهار مورد سوختگی خورشیدی را گزارش داده‌اند که در کسانی که حمام آفتاب می‌گرفته‌اند ایجاد شده است.

همگی این بیماران در مدت دو روزی که در سال ۱۹۸۶ در نواحی شمال شرقی ایالات متحده، لایه ازن کاهش یافت، مشغول آفتاب گرفتن بوده‌اند. به نظر این محققان، علت رتینوپاتی، افزایش میزان اشعه UV در آن دو روز بوده است. بعضی از داروها حساسیت چشم و پوست را نسبت به آثار UV بیشتر می‌نمایند که معروف‌ترین آنها سورالن‌ها هستند.

این داروها برای درمان‌های پوستی به کار می‌روند و اگر در زمان استفاده از آنها، بیمار در معرض اشعه آفتاب شدید قرار گیرد، ممکن است مبتلا به آب مروارید شود.

داروهایی که حساسیت کمتری نسبت به نور ایجاد می‌نمایند شامل تتراسیکلین‌ها، سولفونامیدها، فنوتیازین‌ها، سولفونیل اوره، آلوپورینول و بعضی از داروهای خوراکی ضد بارداری می‌باشند.

اشعه مادون قرمز نیز در نور‌آفتاب وجود دارد‍، این اشعه دارای انرژی کمتری نسبت به فرابنفش می‌باشد و در زندگی معمولی، ضرری برای چشم ندارد. در بعضی از محیط‌های صنعتی این اشعه تولید می‌شود که در چنین شرایطی نیاز به عینک‌های مخصوص وجود دارد.

اشعه مادون قرمز نیز در نور‌آفتاب وجود دارد‍، این اشعه دارای انرژی کمتری نسبت به فرابنفش میباشد و در زندگی معمولی، ضرری برای چشم ندارد. در بعضی از محیط‌های صنعتی این اشعه تولید میشود که در چنین شرایطی نیاز به عینک‌های مخصوص وجود دارد. در ساخت عینک‌های آفتابی، جنس شیشه اهمیت فراوان دارد.

ماده پلی کربنات، اشعه UV را به طور کامل جذب می‌کند. پلاستیک CR-39 نیز چنانچه با رنگ مخصوص رنگ شده باشد همین اثر را دارد ولی بدون این ماده رنگی، اشعه بین ۳۵۰ تا ۳۸۰ نانومتر را جذب نمی‌نماید. شیشه عادی به هیچ وجه جاذب اشعه UV محسوب نمی‌گردد.

عینک آفتابی و جذب اشعه فرابنفش

عینک آفتابی معمولی (رنگ خاکستری – قهوه‌ای و سبز) که معمولاً از شیشه (crown glass)، که با رنگ مخصوص رنگ شده و یا از پلاستیک CR-39 ساخته می‌شوند، ۸۵ درصد اشعه فرابنفش را جذب می‌نماید و برای استفاده معمولی کافی هستند.

البته در بعضی شرایط، این مقدار جذب اشعه کافی نیست و جذب کامل لازم است. برای مثال در کسانی که در نزدیکی خط استوا که در آن اشعه خورشید عمود و شدید است و نیز کسانی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند و همچنین بیمارانی که در عمل آب مروارید، لنز داخل چشمی غیرجاذب UV برایشان کار گذاشته شده باشد، نیاز به عینک‌های آفتابی بهتری دارند که تقریباً همه اشعه UV را جذب نماید.

شیشه این عینک‌ها از ماده پلی کربنات و یا CR-39 که رنگ خاصی به‌ آن زده شده باشد، ساخته می‌شود. پلی‌کربنات در مقابل ضربه نیز شدیداً مقاوم است و به طور کلی بهترین ماده برای ساخت عینک‌های آفتابی محسوب می‌گردد.

متأسفانه انواع بسیاری از عینک‌های آفتابی در بازار عرضه می‌شوند که شناسایی کیفیت و میزان جذب اشعه آنها برای افراد عادی دشوار است. برای شناسایی کیفیت شیشه عینک می‌توان از روی جنس آن و منحنی جذب اشعه که در بروشور عینک ذکر می‌شود، قضاوت کرد. البته چنانچه پزشک نوع خاص عینک و کارخانه سازنده را مشخص نماید، تکلیف بیمار مشخص‌تر خواهد بود.

اشعه‌ای که از دور قاب عینک به چشم می‌رسد نیز می‌تواند مضر باشد. بهتر است عینک‌های آفتابی دارای قاب بزرگ باشند و شیشه نزدیک به چشم قرار گیرد. وجود محافظ جانبی در قاب عینک‌ها نیز امتیاز بزرگی محسوب می‌شود. اشخاصی که از عینک‌های طبی استفاده می‌نمایند برای محافظت از اشعه مضر آفتاب می‌توانند از آفتاب‌‌گیرهای خاصی که روی عینک نصب می‌شود، استفاده نمایند.

چه کسانی بیشتر به عینک آفتابی نیاز دارند؟

۱- کسانی که تحت عمل کاتاراکت بدون کارگذاری لنز داخل چشمی و یا با کارگذاری انواع غیرجاذب UV قرار گرفته‌اند؛

۲- بیماران مبتلا به آب مروارید برای جلوگیری از پخش نور؛

۳- کسانی که از داروهای حساس‌کننده به نور استفاده می‌نمایند؛

۴- کسانی که به تناسب شغل در معرض نور UV قرار دارند مانند جوشکاران، متخصصان الکترونیک، گرافیک و محققان در زمینه‌های مربوط؛

۵- کسانی که مدت زیادی از روز را در آفتاب می‌گذرانند؛

۶- مبتلایان به ناخنک و دژنرسانس ماکولا (بیماری سنی شبکیه)؛

۷- کسانی که فعالیت‌هایی مانند اسکی روی برف،‌ حمام آفتاب گرفتن و کوهنوردی در ارتفاعات بسیار بالا و برفگیر دارند؛

۸- کسانی که از لامپ‌های آفتابی استفاده می‌نمایند؛

۹- کودکانی که ساعت‌های متمادی در محیط‌های آفتابی مشغول بازی می‌شوند؛

به طور کلی نیز استفاده از عینک‌های آفتابی در تابستان و در موارد نور شدید آفتاب برای همه اشخاص مفید است. اثر اشعه آفتاب روی بافت‌های بدن، جمع‌شونده (cumulative) است. یعنی اثری که اشعه روی بافت می‌گذارد باقی مانده و اثر مواقع دیگر به آن اضافه می‌شوند.

بنابراین تماس طولانی کودکان و جوانان با آفتاب می‌تواند اثر خود را در سنین متوسط و بالا ظاهر نماید. میزان اشعه UV در ساعات وسط روز، بین ۱۰ صبح تا ۴ بعداز ظهر، از مواقع دیگر بیشتر است و کسانی که در این ساعات از روز در فضای آزاد به سر می‌برند بیشتر نیاز به استفاده از عینک آفتابی دارند.

شاخص فرابنفش

لنزهایی با شاخص صفر

این لنزها، ۸۰ تا ۱۰۰ درصد اشعات فرابنفش را جذب می‌کنند! پس به هیچ عنوان انتخاب خوبی برای حفاظت از چشمان شما در برابر اشعات مضر خورشید نمی‌باشند. معمولا این عینک‌ها تنها برای زیبایی و روزهای ابری و تیره، که تابش نور خورشید بسیار خفیف است، کاربرد دارند.

لنزهایی با شاخص ۱

این لنزها نیز، درصدی حدود ۴۳ تا ۸۰ درصد از اشعات فرابنفش را جذب می‌کند و معمولا کاربرد بیشتری در زیبایی تا دفع اشعات مضر خورشید، دارند. بهترین زمان برای استفاده از آنها در روزهای ابری با تابش نور کم خورشید می‌باشد.

لنزهایی با شاخص ۲

درصدی بین ۱۸ تا ۴۰ درصد از اشعات فرابنفش خورشد را جذب می‌کنند و معمولا برای روزهای پوشیده از ابر و نور کم خورشید، توصیه می شوند.

لنزهایی با شاخص ۳

این لنزها، قدرت دفع بالایی در اشعات فرابنفش خورشید دارند و تنها ۸ تا ۱۸ درصد از این اشعات را جذب می‌کنند. به همین دلیل به بهترین انتخاب برای فعالیت‌های روزانه مثل رانندگی، کوهنوردی و … در روزهای آفتابی، تبدیل شده‌اند.

لنزهایی با شاخص ۴

این لنزها، تیره‌ترین لنزهای عینک را شامل می‌شوند و با قدرت دفع نزدیک به ۸۲ تا ۸۷ درصد، بیشترین دفع را در برابر اشعات فرابنفش دارند، اما برای استفاده روزانه مناسب نیستند. از آنها در شرایط فوق‌العاده آفتابی و گرم استفاده کنید. به عنوان مثال در ارتفاعات زیاد و یا در دریا و ساحل‌ها. به هیچ عنوان از این لنزها، هنگام رانندگی استفاده نکنید.

منابع: ویکی‌کوه، اسپرتان و BIGWORLDSMALLPOCKETS

گردآوری: پریسا رهبری